مشارکت زنان در مبارزات کوردها علیه غاصبان در هر یک از بخشهای کوردستان نقشی حیاتی را ایفا کرده است، اما با مرور زمان هر کدام از آنها بنا به ویژگی فئودالی، طریقتی، منطقهای، عشیرهای و ... به حاشیه رانده شدهاند. اجازه مشارکت زنان در مدیریت انقلاب همواره با محدودیت همراه بوده است، بویژه آنکه خود جامعه کوردستان قبل از شروع مبارزه حزب کارگران کوردستان مبحث اراده انسان کورد را مسکوت گذاشته و اصولا به چنین درکی نرسیده بود. تحول بزرگی که در اواسط دهه نود سده بیست در کوردستان میان صفوف پ.ک.ک روی داد، سیر تحولات را به گونهای کاملا ریشهای متحول کرد. زنان برخلاف گذشته اینبار مستقیما نقش پیشاهنگی انقلاب را بر دوش گرفتند و مهمتر اینکه انقلاب آزادیخواهی کوردها هم به عنوان انقلاب رهایی زن نام گرفت. انقلاب رهایی زن در خاورمیانه و در میان جامعه کورد به تحولی انجامید که آنرا در شخصیت قهرمانانی همچون بریتان (گُلناز کاراتاش)، زیلان (زینب کناجی)، ویان (لیلا والی حسین)، سارا (سکینه جانسز)، روناهی (شیرین علمهولی)، آرین میرکان، آوستا خابور و هزاران قهرمان دیگر زن میتوان مشاهده کرد. امروز سالروز شهادت یکی از قهرمانان تاریخ معاصر کوردستان است.
زینب کناجی با کد سازمانی "زیلان"، متولد آگوست ۱۹۷۲ روستای المالی حومه ملاطیه باکور کوردستان. زیلان جوانترین عضو خانواده از میان شش برادر و خواهر بود. ایشان تحصیلات خود را در شهر زادگاه خود به پایان برد. سپس در دانشگاه اینونو در رشته روانشناسی فارغ التحصیل شد و در بیمارستان استخدام گردید. زیلان در اوایل دهه نود با نام حزب کارگران کوردستان آشنا شد و سپس در سال ۱۹۹۴ با این حزب رابطه برقرار کرد. در مدت کمی خود و جنبش آزادیخواهی ملت خود را شناخت. زینب کناجی سال ۱۹۹۵ از منطقه درسیم به صفوف پ.ک.ک ملحق شد. ایشان در این مدت به واکاوی آموزههای تاریخی رهبر خلق کورد پرداخت و به آنچنان سطحی دست یافت که پیشنهاد بازگشت به مبارزه در میان شهر را به حزب ارائه کرد. روز سیام ژوئن ۱۹۹۶ در شهر درسیم حین مراسم رژه و پرچم نیروهای ارتش ترکیه در محله جمهوریت این شهر عملیاتی را به انجام رساند که تاریخ انقلاب کوردستان را متحول کرد. زینب کناجی در این عملیات با پوشیدن کمربند انفجاری با لباس مبدل زنان حامله خود را در میان افسران ارتش ترکیه در درسیم منفجر کرد. در نتیجه ۸ درجهدار از پای درآمده و بیش از ۲۹ نظامی دیگر از پای درآمدند.
قدرت عملیات فدایی زیلان آنچنان بود که قرارگاه مرکزی ارتش ترکیه را در وحشت فرو برد. دیگر ژنرالها و افسرهای ارتش ترکیه که نژادپرست بودند کابوسی مبتلا شدند که هر ان هراس انفجاری را در نزدیک خود احساس میکردند.
در نامههای بجا مانده از "زیلان"، از نقاط اختلاف خویش با رژیم ترکیه سخن میگوید و تحلیلی عمیق را از رژیم غاصب و استتثمارگر ترکیه ارائه میدهد. زیلان تاریخ خلق خویش را درک کرده و با آن زیست. درک والای ایشان از تاریخ به سطحی رسید که تاریخ را موأخذه مینماید و میگوید: "تاریخ همواره برای کوردها وارونه نوشته شده است. ... از آغاز سلطه امپراتوری پارس به بعد دیگر هیچ وقت قادر به رهایی ارادهی خود از دستان حاکمان نشدند."
زیلان در ادامه اظهار میدارد: "خلق کورد صدها سال تحت سلطه رژیمهای دیگر زندگی کرده و شاهد جنگ این ملتها بر نحوهی تقسیم خاک کوردستان بوده است. این عاملی بازدارنده برای پیشرفت کوردها بود که بارها برای آزادی سرزمینشان دست به قیام زدند اما رهبری که قیام را به پیروزی برساند ظهور نکرد و البته باید گفت که خیانتهای داخلی نیز مانعی در راستای پیروزی بودند. نمونه مشهود آن که در سالهای نه چندان دور روی داد نیز قیام شیخ سعید و قیام درسیم بود. خلق ما در این قیامها نه فقط خاک خود بلکه احساسات ملی و زبان مادری و تاریخ خود را باختند.
حاکمان, سیاستهای شوم خود مبنی بر ایجاد نفاق و سلطهگری را با جنگ ویژه تلفیق کردند و با هدف متلاشیکردن ملت کورد دست به نسلکشی سفید زدند. اگر انسان مشرف به تاریخ خود نباشد نمیتواند به زندگی معنا ببخشد."
زینب کناجی میداند که ازدسترفتن ارزشهای انسانی مساوی با ازدسترفتن بشریت است و همچنین برایش قابل فهم است که بازیابی این ارزشها تنها در محل مفقود شدن آنها ممکن است, آنجا سرزمین تمدن دمکراتیک, کوهستانهای کوردستان است جایی که زیلان راه آن را در پیش میگیرد. ایشان وضعیت زنان را اینگونه بیان میکند: "شکست زنان همزمان با ظهور جامعهی طبقاتی است. سرکوب زنان در هر یک از جوامع طبقاتی ممکن است متفاوت باشد اما به هر شکل وجود دارد. نظام سلطهجو ابتدا زنان و بعد تمام جامعه را تحت سیستم بردهداری قرار داده... "
زیلان مسالهی آزادی زن کرد و آزادی اجتماعی را از یکدیگر جدا نمیداند و آگاه است که با کنارزدن زن، جامعه نیز نابود میشود. آنچه او میبیند این است که کوردها از همهی حقوق خود محروم ماندهاند، همهی عرصههای زندگی بر آنها ممنوع شده و تنها میتوانند تشکیل خانواده بدهند, خانوادهیی که در چنین شرایطی در خدمت ساختار حکومتی است...
ایشان درک خود از مساله زن را چنین بیان میکند: پیش از آنکه مبارزات رهاییبخش ملی ما آغاز شود غیر ممکن بود که بشود از موجودیت زن و ارادهی آن سخن گفت, زنان اساسا نیست انگاشته میشدند. تلاشها برای آزادی زن در چنین شرایطی باید به اندازهی خود مساله بزرگ باشد. بیش از نیمی از جامعهی کورد را زنان تشکیل میدهند. تا هنگامی که زن آزاد نشود جامعه نیز نمیتواند آزاد شود.
زیلان حقیقت خانواده و روابط زن و مرد را روابطی بردگیساز میپندارد و آنچه میبیند این است که روابط در این چارچوب مرزهای حکومت و اقتدارگری را رد نمیکند, مردها بیشتر فرادست و زنان در حالت بردگی. او آزمون شخصی ازدواج خود را با شجاعت تحلیل میکند. استنباط دیگر زیلان چنین است که هر رابطهیی که در داخل مرزهای اقتدارگران شکل بگیرد از جوهرهی انسانی خود دور میگردد.
زیلان پی میبرد ساختاری که بر پایهی نابودی ارزشهای انسانی استوار است تنها از طریق احیای دوبارهی ارزشهای ازدسترفته فرو خواهد ریخت. او اهمیت زیادی برای آزادی و پیشاهنگی زنان قائل است و میگوید اگر زن آزاد و پیشاهنگ نباشد هیچکدام از مسایل سیاسی, فرهنگی و اجتماعی قابل حل نیستند. او دلدادهی آزادی و مسوولیتپذیر در قبال جامعه است.
زیلان به عنوان یک زن آزادیخواه و مسوول در برابر تاریخ در سال ۱۹۹۵ تصمیم میگیرد برای آرمانهایش به جنگ آزادی ملحق شود، آن هم از درسیم شهری که نماد مقاومت است.
زیلان در اواخر سال ۱۹۹۵ میلادی به گستردگی توطئهیی که از میان برداشتن رهبر خلق کورد، عبدالله اوجالان را هدف قرار دادهاند پی میبرد. او میدانست که ابعاد توطئه به خودروی بمبگذاری شدهیی که در سال ۱۹۹۶ در پایتخت سوریه دمشق منفجر شد محدود نیست. علم به اینکه در پشت پرده یک دسیسه شوم و درازمدت استراتژیک وجود او را در فکر چگونگی خنثیسازی خطر فرو برد.
موضعگیری زیلان به این دلیل بود که عبدالله اوجالان، رهبر خلق کورد را ضامن آزادی کوردها و زنان میدانست و در مورد ایشان میگوید: "نحوهی زندگی رهبری حزب, فداکاری, شهامت, ژرفاندیشی, حساسیت, آیندهنگری, عقلانیت, علم, قدرت وی در تحلیل و تجارب و معلومات ایشان در سطحی است که با رهبران دیگر قابل مقایسه نیست. رهبری انقلابهای جهان را بهخوبی تحلیل نموده و ضمن بهرهگیری از آنها و درنظرگرفتن خودویژگیهای کوردستان خوانشی نوین آفریده است. رهبری شناختی دقیق از سوسیالیسم دارد و طبق حقیقت خلق خود نوعی از مبارزه را ابداع کرده است. پ.ک.ک با رهبریاش به معنای واقعی خود دست یافته و پیشرفتهایی که در کوردستان به ثمر رسیدهاند با تلاش ایشان است. رهبری زمینهی محبت و وحدت است. رهبری سمبل انسان نوین را به منصهی ظهور رسانده و اثبات نمودند که انسان تا چه اندازه میتواند ترقی کند."
قهرمان تاریخ معاصر کوردها «زیلان» در توضیح عملیات فدایی خود گفته است: "در حال حاضر ما زندگی قبل از آزادی را سپری میکنیم. ما امید رهایی خلقیم و باید مطابق زندگی رهبری حزب و افکار وی عمل کنیم و وظایفمان را به بهترین نحو ممکن انجام دهیم. در بدو مبارزات ما, پ.ک.ک با رنج و مقاومت و قهرمانی و با ارادهمندی و آرمانی بزرگ شکل گرفت و مقاومت به شناسهی پ.ک.ک مبدل شده است.
میباید که از این میراث تاریخی پاسداری کنیم و ملزومات آن را به انجام برسانیم. در مرحلهی کنونی نیاز به عملیاتهای فدایی وجود دارد, این اقدام از یک سو گامی تاکتیکی خواهد بود و از سوی دیگر روحیهیی مضاعف ایجاد میکند.
زیلان آشکارا عملیات خود را پاسخ به توطئههای رژیم ترکیه علیه رهبر خلق کورد عنوان کرده است:"دشمن درصدد سوء قصد به رهبر ما بود و این عملیات پاسخی روشن برای آنهاست."
به گفته زیلان:"این عملیات روحیهی دشمن را درهم شکسته و آن را دیوانه میکند, دشمن از هر سو در حصار قرار میگیرد و میهن برایشان زندان میشود. در طرف ما نیز بیش از همه مردم و نیروهای گریلاییمان روحیه و شهامت ایجاد میکند و سطح مقاومت بالا میرود. ما به دوستان و دشمنان نشان میدهیم که تا چه اندازه در راهمان با اراده مصمم گام برمیداریم, تا آنجا که حاضریم برای آزادی بمب به تنمان پیچیده و منفجر کنیم. ما با این عملیات مطالبات خلقمان برای آزادی را به همه جهانیان گوشزد میکنیم، باید برای ایستادگی خلقمان پیشاهنگی نماییم و این جهشی بزرگ در جنگ را با خود به همراه خواهد آورد."
زیلان اینگونه به سمبل مبارزه زنان کورد علیه رژیمهای غاصب در کوردستان مبدل شد. با شهادت زیلان خط مشی آزادی زنان در کوردستان به ثمر نشست، هزاران دختر نام زیلان را در میان صفوف مبارزه بر خود اطلاق کردند و راه مبارزه دمکراتیک خلق کورد برای دستیابی به آزادی با پیشاهنگی زیلانها هموار گردید.
از اینرو عبدالله اوجالان، رهبر خلق کورد از زینب کناجی به عنوان "الهه" یاد میکند.