پس از سقوط امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول، خلق کورد به لطف عهدنامه ۱۹۲۰ سِور که بر حق کوردها برای تعیین سرنوشت خود تأکید داشتند، به تحقق رویای خود برای تشکیل کوردستان نزدیک شدند.

پس از شکست دولت عثمانی در جنگ جهانی اول، دولت عثمانی مجبور شد در ۱۰ آگوست ۱۹۲۰، پیمان سور را با متفقین امضا کند.

مطابق این توافقنامه که در شهر سور فرانسه امضا شد، متفقین، مرزهای دولت عثمانی را محدود کردند و فقط مناطق ترک زبان را تحت کنترل عثمانی ها باقی گذاشتند. مطابق مواد ۶۲ ، ۶۴ قسمت سوم این توافقنامه، به كوردها اجازه داده شد كه سرنوشت خود را تعیین كنند و کشور كوردستان را تشکیل دهند.

نه تنها وعده‌ها عملی نشد بلکه دست به انکار هویت کوردی زدند

اما در اوایل دهه ۱۹۲۰ به رهبری مصطفی کمال آتاتورک، ملی‌گراها در "جنگ استقلال" به موفقیت دست پیدا کردند. این کار آتاتورک را ترغیب کرد که به توافق نامه سور و وعده‌های داده شده به کوردها پایان دهد. آتاتورک مصمم شد که تأسیس یک کشور کوردی را رد کند و پس از آن سیاست‌های ترکیه علیه کوردها را به منظور از بین بردن هویت کوردی و نابودی آنها در ترکیه آغاز کرد.

پس از آن قدرتهای متفقین "انگلیس، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، رومانی، بلغارستان، پرتغال، بلژیک، یوگسلاوی" مجبور شدند از توافق نامه سور خارج شوند و آن را به پیمان لوزان ۱۹۲۳ تغییر دهند. با امضای لوزان، کوردها تحت سلطه ترکیه، ایران و نیروهای انگلیس و فرانسوی قرار گرفتند که به عراق و سوریه حمله کرده بودند.

در توافقنامه لوزان بندهای زیادی وجود داشت، اما هیچ بندی مربوط به کوردها ذکر نشد. برخی مواد کلی که بر حمایت از حقوق همه شهروندان ترکیه صرف نظر از ملیت، فرهنگ یا هویت آنها تأکید می‌کرد، گنجانده شد. همچنین بیان شد که همه شهروندان حق دارند آزادانه به زبان مادری خود صحبت کنند. اما پس از آن مرحله انکار هویت کوردی و نسل‌کشی فرهنگی و فیزیکی که تا به امروز علیه کوردها ادامه دارد، آغاز شد.

این توافق توجیهی برای حذف کوردها از نقشه سیاسی بود و خطرناکترین توافقی که کوردستان را تقسیم کرده است، به شمار می‌آید.

در همین راستا، رهبر عبدالله اوجالان در جلد پنجم مانیفست تمدن دمکراتیک این موضوع را بدین شیوه ارزیابی می‌نماید: «با امضای توافقنامه لوزان و اعلام جمهوری، مرحله جدیدی آغاز می‌شود. سعی می‌کنند به اختلافاتی که با انگلیسی‌ها بر سر موصل- کرکوک داشتند، از طریق یک پیمان بسیار تراژیک علیه کوردها پایان دهند.»

رهبر اوجالان ارزیابی خود را درباره این موضوع ادامه می‌دهد: «پیمان آنکارا که با فرانسوی‌ها بسته شد، هرچند با امتیازدهی از "میثاق ملی" فرجام آن تا حدی علیه کوردها بود ولی در ابعادی مصیبت‌بار نبود، با این معاهده، بخشی جزئی از کوردستان به فرانسوی‌ها سپرده شد اما از لحاظ اینکه موارد منفی و نامطلوبی در واقعیت ملت کورد ایجاد نمود باید به طور جدی بر روی آن تأمل کرد.»

در همین موضوع، محمود عباس، نویسنده و تحلیلگر سیاسی کورد، به خبرگزاری هاوار نیوز می‌گوید: "علیرغم شکست امپراتوری عثمانی، بقیه نیروهای نظامی و سیاسی آن توانستند شرایط خود را به قدرتهای بزرگ تحمیل کنند. انگلیس و فرانسه نمی‌خواستند منافع خود را در منطقه رها کرده و با عثمانی ها وارد یک جنگ تمام عیار شوند. آنها همچنین سعی نکردند که کوردهای ساکن در آن جغرافیا برای ایجاد یک کشور کوردی را به رسمیت بشناسند. حتی اگر جنگ تشدید می‌شد، انتظار می‌رفت اتحاد جماهیر شوروی با ترکیه کنار بیاید."

این نویسنده و تحلیلگر سیاسی ادامه داد: از طرف دیگر، دو کشور (فرانسه و انگلیس) در حال جنگ دیدند که نمی‌توانند امپراتوری عثمانی را به طور کامل سرنگون کنند. در یکی از مهمترین نبردها در تنگه داردانل شکست خوردند. فرانسه همچنین نتوانست در جنگ در مرز سوریه و ترکیه پیروز شود. مشخص شد که تلاش برای ایجاد یک کشور کورد، خلاف منافع آنها در منطقه بود. جنگ بین انگلیس و فرانسه بر سر جغرافیای کوردستان، براساس ضررهای کم برای سودهای زیاد بنا نهاده شده بود."

ضعف فاکتور هویتی

عباس معتقد است: "عدم حضور کوردها در حوزه‌های بین‌المللی و نظامی این امر را تسهیل کرده است. تقسیمات جغرافیایی و سیاسی قبل از توافقنامه لوزان که با توافق نامه ۱ و ۲ آنکارا به پایان رسید، بر سرنوشت کوردستان نیز تأثیر گذاشته و قربانی منافع ابرقدرتها شد. همچنین فاکتور هویتی نیز در تمامی ابعاد تضعیف شد."

برنامه‌ریزی ترکیه اکنون چیست؟

صدسال پس از توافقنامه لوزان، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در تلاش است تا رویاهای خود در مورد گسترش اشغالگری خود در اقلیم کوردستان را تحقق بخشد.

اردوغان همواره بر لزوم خروج از پیمان تاریخی تأکید می‌کند، که به لطف آن، ترکیه جدید با مرزهای فعلی خود در میراث دولت عثمانی تأسیس شد.

اردوغان می‌گوید، معاهده لوزان ۱۰۰ سال پس از امضای آن به طور سیستماتیک فسخ می‌شود، زیرا دولت عثمانی بسیاری از سرزمین‌ها و ایالت‌ها از جمله قبرس را از طریق لوزان از دست داد. اردوغان به این بهانه در سوریه، سواحل شرقی قبرس، عراق، لیبی و بسیاری از مناطق دیگر به ویژه اقلیم کوردستان مداخله می‌کند.

ممکن است یکپارچگی ترکیه قربانی رویای اردوغان شود

محمود عباس، نویسنده و تحلیلگر سیاسی کورد در این باره گفت: "از نظر من ، اردوغان در حال کندن قبر ترکیه کمالیست است. علیرغم پیشرفت‌هایی که او در ۲۰ سال گذشته در زمینه‌های اقتصادی و نظامی به دست آورده است اما رویاها و تلاش‌های اردوغان برای گسترش جغرافیایی و نظامی، در آینده منجر به جنگ با قدرت‌های بزرگ خواهد شد. "

عباس اظهار داشت: "ترکیه، برای تحقق رویاهای خود، از لحاظ دینی، خود را رهبر جهانی سنی مذهب‌ها می‌داند. همچنین در تلاش است با معاهدات بین‌المللی امپراتوری عثمانی را مجددا احیا کند."

عباس گفت: "ترکیه اردوغان، امروزه با این استراتژی در مقابل اروپا کار می‌کند. زیرا منافع آنان اجازه ورود آن را به یک جنگ مستقیم و همه جانبه نمی‌دهد. همچنین درگیری‌های بین روسیه و آمریکا به ترکیه اجازه می‌دهد تا سوءاستفاده خود را از کشورهای منطقه و منافع آنها بکند. اما انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک تحولاتی صورت بگیرد. دور نیست که اردوغان یکپارچگی ترکیه را قربانی رویاهای خود کند."

کوردها همچنان در سالگرد این توافق ناگوار برای آزادی خود می‌جنگند. با این حال، به دلیل عدم وحدت ملی، کوردستان طبق توافق لوزان هنوز تحت اشغال است.

از لوزان تا به امروز، اگرچه از برنامه‌ها و حملات اشغالگرانه و نسل‌کشی علیه کوردها کاسته نشده است، کوردها، با وجود این همه سیاست‌ها، از تلاش خود برای آزادی پا پس نکشیده‌اند.

منبع؛ ANHA