سامی تان زبانشناس کورد اعلام کرد که دو زبانه بودن نشریات و رسانه‌های کورد با هدف انتقال و درک انتظارات و مطالبات کوردی از روزنامه کوردستان در دوره عثمانی آغاز شده است و همین امر به یکی از دلایل ضعف پیشبرد زبان کوردی و در نتیجه ضعف زبان کوردی منجر شده است
رسانه‌های چاپی کوردی از سال ۱٨۹۸ با چاپ و انتشار روزنامه کوردستان از سوی مقداد مدحت بدرخان در قاهره آغاز شد. این روزنامه در ابتدا با زبان کوردی انتشار یافته است و سپس به منظور انتقال انتظارات و مطالبات خود به دولت عثمانی، بخشی از آن را به زبان عثمانلی چاپ و منتشر کرده است. سازمان‌ها و نهادهای اننتشاراتی کورد که بعد از روزنامه کوردستان منتشر شده‌اند، با همان هدف به زبان هژمون و غالب منتشر شده یا به صورت دو زبانه منتشر شده‌اند. در سال‌های اخیر علیرغم آنکه انتشاراتی‌ها کوردی تاسیس شده‌اند، اما انتشاراتی که صرف به زبان کوردی مطالب خود را منتشر کنند بسیار کم هستند. بیشتر این انتشاراتی‌ها و رسانه‌ها دو زبانه بوده یا از طریق ترجمه کار خود را دنبال می‌کنند.
به مناسبت ۲۱ فوریه، روز جهانی زبان مادری در رابطه با تلاش رسانه‌های نوشتاری کوردی و تاثیر آن بر پیشبرد زبان کوردی با سامی تان، زبان شناس کورد گفتگویی انجام داده‌ایم. در این گفتگو سامی تان اظهار داشت که رسانه‌های نوشتاری کوردی با این ایده که مطالبات و انتظارات خود را به غیر کوردها انتقال بدهند به صورت دو زبانه چاپ و منتشر شده‌اند، این اقدام نیز از تاثیری منفی بر اقدامات صورت گرفته برای پیشبرد و پیشرفت زبان کوردی برخوردار بوده است.
مزوپوتامیا: ارتباط نزدیگی بین رسانه و آزادی زبان ملت‌ها وجود دارد. بسیاری از ملت‌هایی که آزادی خود را کسب کرده‌اند و زبان خود را از انقیاد و سلطه زبان‌های دیگر یا زبان حاکم خارج ساخته‌اند، در قدم نخست برای این کار، سازمان‌ها و نهادهای چاپ و انتشارات را سازمان داده‌اند. می‌توان از روزنامه کوردستان به عنوان شاهدی بر این مدعا نام برد؟
سامی تان: البته انسان می‌تواند به این مثال مراجعه کند. روزنامه کوردستان که در سال ۱۸۹۸ منتشر شد، شروع مهمی در مبارزه برای حفظ و پیشبرد زبان و هویت کوردی بود. از طریق این روزنامه کورد برای نخستین بار روزنامه‌ای را با نام سرزمین خود یعنی کوردستان منتشر کرده است. اما از تیره‌بختی کورد اینست که بخشی از روزنامه‌ای را که خود به زبان خود و برای خود منتشر کرده بود، به منظور انتقال مطالبات و اهداف و انتظارات خود به دولت عثمانی، بعد از انتشار ۴ شماره، به زبان عثمانلی منتشر می‌کند و از این طریق سنت بسیار بدی از درج مطالب به صورت دو زبانه در انتشارات کوردی ایجاد میهکند. همراه با این خط سیر ذهنیت کوردی و کوردایتی نیز در روزنامه کوردستان بسیار چمشگیر است. در این روزنامه به صورت مداوم بخش‌هایی از مم و زین احمد خانی منتشر می‌شود و در رابطه با صلاح الدین ایوبی اطلاعاتی منتشر می‌شود. روزنامه با تفکری ملی عمل کرده و همین مسئله باعث می‌شود که روزنامه به اثر مهم ملت سازی کوردی تبدیل شود.
مزوپوتامیا: در میان جامعه کورد نیز مانند تمامی ملت‌های دیگر تلاشهایی برای ایجاد و انتشار روزنامه صورت گرفت؛ خصوصا در سال‌های اخیر که ده‌ها سازمان و نهاد و انتشاراتی ایجاد شده‌اند. اما متاسفانه این سازمان‌ها هر چقدر هم سازمان‌ها و انتشاراتی‌های کوردی بوده باشند، کمتر به زبان کوردی مطالب خود را منتشر کرده‌اند. این مسئله چه تاثیری بر تلاش‌های کورد برای گسترش زبان کوردی داشته و خواهد داشت؟
سامی تان: همانگونه که پیش از این اشاره کردم، روشنفکران و اندیشمندان کورد تلاش کردند تا پیام‌های خود را به حاکمان دولت‌های اشغالگر انتقال دهند، به همین دلیل بسیاری از نشریات کوردی به صورت دو زبانه چاپ و منتشر شدند. از طرف دیگر خوانندگان کورد، افراد چند زبانه بودند، با زبان‌های رایج آن زمان آموزش کسب کرده بودند. از طرف دیگر انتشارات و رسانه‌های نوشتاری کوردی به صورت طبیعی در دست احزاب و سازمانهای کورد بوده و از طرف آنها مدیریت می‌شدند، آنها نیز می‌خواستند که پیام‌های سیاسی خود را به جامعه انتقال دهند. براین اساس افکار و اندیشه های برخی، زبان از اهمیت چندانی برخوردار نبود، تنها میانجی ارتباطی بود، از نظر آنان مهم این بود که پیام به مقصد مورد نظر منتقل شود. اما در واقع اینگونه نبوده است. زیرا زبان مهد فرهنگ بوده و فرهنگ نیز در پرورش احساسات و افکار انسانی از جایگاه مهم و ویژه ای برخوردار است.
همین مسئله باعث می‌شود که تلاش‌ها برای حفاظت و پیشبرد زبان و فرهنگ تضعیف شود و در نهایت ذهنیت حفاظت و صیانت از زبان کوردی آنگونه که مورد اتتظار است پیشرفت و توسعه پیدا نکند. امروزه اگر تمامی کوردها بتوانند بر وجود یک الفبا اتفاق نظر داشته باشند اقدام بسیار فرخنده‌ای خواهد بود، اما دیگر تکنولوژی پیشرفت پیدا کرده است، ارتباطات میان کوردها تحکیم یافته و می‌توان به آسانی هر دو الفبا را یاد گرفت.
مزوپوتامیا: از یک طرف چون نهادها و سازمانهای انتشاراتی کورد با زبان کوردی منتشر می‌شوند در محدودیت قرار می‌گیرند. در شمال کورستان فعالیت‌های روزنامه‌نگاری کوردی بیشتر از طریق ترجمه به زبان ترکی است و از طرف دیگر چون در شمال کوردستان آموزش به زبان کوردی نیست، رسانه‌های کوردی در شمال کوردستان نقش دبستان را نیز ایفا می‌کنند. برای آنکه روزنامه‌نگاری کوردی از مسله انتقال مفاهیم به زبان ترکی نجات پیدا کند، به عنوان یک زبانشناس چه پیشنهادی را دارید؟
سامی تان: باید آژانس‌های خبری که صرف به زبان کوردی مطالب خود را منتشر کنند ایجاد شوند. از طرف دیگر باید کار ترجمه به صورت عملی و بر اساس معیار انجام گیرد. ترجمه کاری دشوار است و نیازمند تخصص است. اما در رسانه‌های کوردی این کار از طریق افرادی صورت می‌گیرد که جدیدا به کار مشغول شده‌اند. مسئله دیگری نیز وجود دارد که متاسفانه زبان فولکلور و سنتی کوردی، بعد از آنکه کورد از زیست جهان خود خارج می‌شود، با مشکل مواجه می‌شود، زیرا تحت تاثیر زبان غالب قرار می‌گیرد. بسیاری از کلمات و واژها زبان مسلط در آن جای می‌گیرند. به منظور آنکه زبان کوردی دقیق و مدرن و از طرف دیگر اصیل پیشرفت پیدا کند و توسعه بیابد، لازم است که نهادها و سازمانهای آکادمیک کوردی در عرصه حضور داشته باشند. همچنین باید زبان جدیدی که بر اساس زبان فولکلوریک و سنتی و نیز شرایط زندگی جدید ساخته شده است، از طریق آموزش، اطلاع‌رسانی و رسانه و تلاش‌های هنری و ادبی وارد زبان عامه شود. اما تا زمانیکه فرصت‌های آموزشی ایجاد نشوند و سازمانهای و نهادهای زبان کوردی متخصصان خود را به شیوه‌ای سازماندهی شده و براساس سیستمی آموزشی به جامعه تحویل ندهند چنین مسئله‌ای دشوار خواهد بود.
مزوپوتامیا: غیر از انتشار مطالب به زبان خارجی، مشکل دیگری نیز در رسانه‌های کوردی وجود دارد. آنهم کاربرد الفباهای مختلف است. کوردها از الفباهای لاتین، آرامی و سیریلیک برای نگارش استفاده می‌کنند. همین مسئله باعث ممانعت از درک کامل زبان کوردی در رسانه‌ها از سوی کوردهای بخش‌های مختلف کوردستان شده است. از نظر شما این مسئله چه تاثیری بر زبان کوردی گذاشته است و و چه راه حلی برای این مسئله پیشنهاد می‌کنید؟
سامی تان: خوشبختانه کوردهایی که از الفبای سیریلیک استفاده می‌کردند اکنون به الفبای لاتین بازگشته‌اند، اکنون تنها دو الفبا مدرن میان کورد مورد استفاده قرار می‌گیرد. کوردها در مجموع بیشتر به الفیای لاتین متمایل هستند، با این وجود در جنوب و روژهلات کوردستان و خصوصا مناطقی که با لهجه سورانی از زبان کوردی تکلم می‌کنند با الفبای عربی کوردی شده می‌نویسند. در صورتیکه کورد بتواند بر یک الفبا اجماع نظر داشته باشد در این رابطه قدم بسیار مهمی برداشته می‌شود، اما از طرف دیگر تکنولوژی پیشرفت پیدا کرده است و ارتباط میان کوردها بسیار پیشرفت کرده است. به اسانی می‌توان هر دو الفبا را آموخت. به باور من این مسئله مانع بزرگی نیست، در طول زمان این مسئله نیز حل می‌شود. زمانیکه به نظرسنجی‌ها نگاه می‌کنیم می‌بینیم که خلق خواهان حفظ زبان کوردی است، اما این مسئله نیازمند سازماندهی است و انسجامی در عمل مشاهده نمی‌شود. سیاست نیز در رابطه با زبان بسیاری از مواقع نقشی منفی داشته است، این مسئله باید تغییر کند.
مزوپوتامیا : امروزه رسانه‌های جمعی در جامعه بسیار رواج یافته است و بسیاری از ملت‌ها برای پیشبرد و گسترش زبان خود از آن استفاده می‌کنند. میلیون‌ها کورد از رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. بدون گمان شما نیز رسانه‌های اجتماعی را دنبال می‌کنید. آیا از نظر شما کورد نیز در سطح ملت‌های دیگر جهان از رسانه‌های جمعی برای پیشبرد زبان خود استفاده می‌کند؟
سامی تان: بخشی از کوردها در این میدان نیز از زبان خود استفاده می‌کنند و از ان برای پیشبرد زبان کوردی استفاده می‌کنند. اما شمار کوردها در این حوزه کم است. بیشتر کوردها هنوز نیز نمی‌توانند به زبان مادری خود حرف بزنند و بنویسند. همچنین ذهنیت صیانت از زبان کوردی در میان جامعه کوردی بسیار ضعیف است، هنوز نیز بسیاری از کوردها کودکان خود را با زبان کوردی پرورش نمی‌دهند. این مسئله مایه تاسف است.
مزوپوتامیا: می‌توان گفت که کورد مانند ملت‌های دیگر از رسانه به برای پیشبرد زبان خود استفاده نکرده‌اند. از نظر شما این لاقیدی کورد رسانه‌ها و انتشارات کوردی، می‌تواند چه نتیجه‌ای را برای زبان کوردی رقم بزند؟
سامی تان: نباید از یاد برد که وضعیت رسانه و انتشارات کوردی نیز به وضعیت و تقدیر کورد گره خورده است. امروز کورد با حملات ویرانگری روبرو است. ده‌ها سازمان و نهاد کوردی اعم از رادیو، تلویزیون، انستیتو و انجمن کوردی طی چند روز همگی تعطیل و بسته شدند. شهرداریهایی که برای فرهنگ و زبان کوردی خدمات بسیار خوبی را گسترش داده بودند بسته شدند. همین مسئله بر روانشناسی جامعه تاثیر می‌گذارد، بر تیراژ روزنامه و مجلات تاثیر می‌گذارد. علیرغم این وضعیت و این فضای بسته نیز مشاهده می‌شود که کوردی بر اساس نیرو و پتانسیل‌های خود همچنان مقاومت می‌کند. تصور می‌کنم که کورد اجازه نمی‌دهد که زبانش در لیست زبان‌های مرده جهان قرار بگیرد. زمانیکه به نظرسنجی‌ها نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که خلق خواهان صیانت از زبان کوردی است، اما در این باره سازماندهی و انسجامی وجود ندارد. سیاست نیز مسئله زبان را تحت تاثیر منفی قرار داده است. باید این مسئله تغییر پیدا کند. این ذهنیت کم کم در میان جامعه نیز گسترش پیدا می‌کند. می‌بینیم که اکنون پلتفرم زبان، شبکه زبان و فرهنگ کوردی و سازمان HezKurd در صحنه حضور دارند. این اقدامات مایه خوشحالی است.
