امروز مصادف با نود و یکمین سالگرد قتل‌عام دره زیلان است. در ۱۳ ژوئیه سال ۱۹۳۰ خلق کورد با یکی از بزرگترین قتل‌عام‌های خود مواجه شد. در منطقه دره زیلان از توابع ارجیش در شهر وان، ۴۴ روستا به آتش کشیده شده و هزاران انسان به قتل رسیدند. عثمان ایلری از معدود شاهدان زنده این قتل‌عام طی گفتگویی با خبرگزاری مزوپوتامیا اظهار داشت که خیانت ارباب‌ها و روسای عشایر را فراموش نکرده و خواهان اتحاد کوردها شد.

به آتش کشیده شدن ۴۴ روستا

بعد از قیام بروی حسکی تیلی در سال ۱۹۲۶ در منطقه آگری علیه دولت ترک، سازمان خوییبون که در سال ۱۹۲۹ در لبنان تاسیس شده بود، نیز در این قیام مشارکت می‌کند. سازمان خوییبون برای گردآوری و سازماندهی رزمندگانی که به طور نا منظم در این قیام شرکت کرده‌اند، شخصی به نام سید رسول از عشیره برزنجی را به منطقه دره زیلان اعزام می‌کند. دولت ترک به منظور دستگیری وی با گروهی ۴۰۰ نفر منطقه ارجیش را محاصره می‌کند و بعد از برخوردهای طولانی قیام کنندگان عقب نشینی کرده و به سوی مرزهای روژهلات (شرق) کوردستان عقب نشینی می‌کنند. بعد از آن بود که منطقه زیلان به تمامی محاصره شده و سربازان ۴۴ روستای این منطقه را به آتش می‌کشند.

هزاران انسان به قتل رسیدند

بعد از به آتش کشیدن روستاها، هزاران نفر به صورت دسته جمعی با سلاح‌های اتوماتیک به قتل می‌رسند، افراد بازمانده از این قتل‌عام دسته جمعی نیز تبعد می‌شود. املاک و احشام روستاییان مصادره می‌شود. افراد بازمانده‌ای که زیر اجساد کشته‌شدگان مانده بودند مجبور بودند که سالیان دراز به صورت غیر قانونی زندگی کنند. اگرچه شمار افراد کشته شده را ۱۵ هزار نفر براورد کرده‌اند اما شاهدان و بازماندگان و برخی از منابع شمار کشته شدگان را به ۴۰ هزار نفر تخمین می‌زنند.

روزنانه جمهوریت: رود پر از اجساد کشته شده‌گان بود

روزنامه جمهوریت در آن زمان در تیتر خود با چاپ تصویری از این قتلعام اعلام کرد: هوایپماهای ما در آسمان کوه آگری به پرواز درآمده‌اند و قیام کنندگان را شدیدا بمباران می‌کنند. کوه آگری از بمباران به لرزه درآمده است. عقاب‌های آهنین ترک‌ها این منطقه را پاک می‌کند. رودخانه زیلان از اجساد کشته شدگان پر شده است."

 حیوانات از جنازه‌ها تغذیه می‌کنند

عثمان ایلری ۱۰۷ ساله که از معدود شاهدان زنده این قتل‌عام بوده است اکنون در روستای اخس از توابع ارجیش زندگی می‌کند. ایلری با شرح مشاهدات خود از این قتل‌عام می‌گوید: در زمان قتل‌عام من در ییلاق کانی پوچ بودم. تمام افراد روستا را جمع کرده بودند و در چبلی همه را کشتند. روستاییان منطقه بکیرا را هم جمع کرده و در دره فیدی به قتل رساندند. هیچ کس نتوانست جنازه‌ها را دفن کند. گرگ و شغال و روباه‌ها تمام جنازه‌ها را خوردند.

ایلری در بخش دیگری از خاطرات خود گفت افرادی که زیر جنازه‌های کشته شدگان زنده مانده بودند روزها زیر جنازه‌ها ماندند. ما تلاش کردیم به ارجیش بازگردیم. سپس به روستای کوچکوپروی رفتیم و در آنجا ساکن شدیم. برخی تبعید شدند. به شهرهای مختلف ترکیه فرستاده شدند. بعد از سال‌ها که بازگشتیم دیدیم همه چیز را از میان برداشته‌اند.

خیانتها فراموش نمی‌شوند

ایلری در اظهارات خود گقت: همزمان با این قتل‌عام، علیه آنها خیانت نیز صورت گرفته است و او هیچگاه خیانت کورد به کورد را فراموش نمی‌کند و در ادامه افزود: در ان زمان ارباب‌ها و روسای عشایر به خلقشان خیانت کردند و این خیانت یکصد سال است که همچنان ادامه دارد. دیگر نباید کورد به کورد خیانت کند،  نباید این خیانت را فراموش کرد. کورد باید متحد شود.