عراق، حیات خلوت ایران | یادداشت

با گذشت بیش از ۱۶ سال از حمله آمریکا به عراق و قرار گرفتن این کشور در محور برخورد منافع متضاد کشورهای منطقه، بار دیگر بحران سیاسی این کشور را فرا گرفته است.

   با گذشت بیش از ۱۶ سال از حمله آمریکا به عراق و قرار گرفتن این کشور در محور برخورد منافع متضاد کشورهای منطقه، بار دیگر بحران سیاسی این کشور را فرا گرفته است. خلا ناشی از خروج نیروهای آمریکا از عراق در سال ۲۰۱۱ ، تقسیم بندیهای این کشور و پراکندگی حاکمیت در دستان گروههای فرقه‌ای، عدم وجود موازنه قوا بین کوردها، گروههای شیعی و سنی و سرانجام فساد عمیق و بیکاری، این کشور را به حیات خلوت کشورهای منطقه و از جمله ایران و ترکیه تبدیل کرده است. از همین رو امتداد خطوط نفوذ کشورهای منطقه در عراق نیز تا اندازه‌ای بر شکافهای موجود در این کشور تطابق داشته و مذهب به عنوان یکی از مهمترین عوامل تقسیم کننده این کشور به ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی هر یک از این دو کشور تبدیل شده است. ایران به عنوان کشوری که بر مبنای شریعت شیعی اداره می‌شود با تاکید بر راهبرد شیعی، از زمان سقوط صدام حسین، سعی در ایجاد مدلی همپای ایران در عراق داشت، از همین سیاستهای این کشور با مدل سنی-اسلامی حزب عدالت و توسعه در تضاد قرار میگرفت.

حیدر عبادی و عادل عبدالمهدی به عنوان سیاستمدارانی که موقعیت خطیر عراق را در محورد برخورد منافع کشورهای منطقه و قدرتهای جهانی درک کردند، تلاش نمودند تا خط موازنه مثبت عراق با ایران و کشورهای دیگر از جمله آمریکا را پیگیری نمایند. اما با تداوم رویکردهای مداخله جویانه ایران و تبدیل حشد الشعبی به عنوان بازوی منویات ایران  در این کشور، تشدید جنگهای نیابتی و افزایش مناقشه میان آمریکا و ایران، این کشور با تورم بحران روبرو شده است. 

   در نتیجه برخورد منافع، ایران توانست با تکیه بر راهبرد شیعی محور خود، سهم بیشتری را در سیاستهای عراق و البته، جنوب کوردستان به خود اختصاص داده و ترکیه به جنوب کوردستان و نفوذ در میان گروههای سنی بسنده نمود. تشکیل دولت نوری المالکی و سیاستهای سرکوبگرانه وی اعراب سنی را از صحنه سیاست در عراق به حاشیه راند و زمینه ساز تشکل گروههای سنی و مشارکت آنها در داعش شد. همزان با آن زمینه‌های سازماندهی تمامی گروههای مسلح شیعه در سازمان یکپارچه‌ای تحت عنوان حشد الشعبی- که معادل سازمان بسیج در ایران است- و تحت فرماندهی مستقیم ایران در این کشور ایجاد شد. با ظهور داعش و اجماع جهانی علیه این گروه تبهکار، زمینه برای تضعیف سنی‌ها در عراق از وجاهت قانونی برخودار شد، بیشتر شهرهای سنی نشین و از جمله موصل ویران شدند و سنی‌ها در این کشور بیش از پیش از دایره قدرت کنار گذاشته شدند. اما مجموعه این رویداد صرفا به تداوم برتری حاکمیت ایران بر عراق و نه الزاما شیعیان در عراق منتهی گردید. به همین دلیل عراق به عنوان کانونی برای پیگیری مناقشات منطقه‌ای، از موقعیت شکننده‌ای برخوردار شد.

   حیدر عبادی و عادل عبدالمهدی به عنوان سیاستمدارانی که موقعیت خطیر عراق را در محورد برخورد منافع کشورهای منطقه و قدرتهای جهانی درک کردند، تلاش نمودند تا خط موازنه مثبت عراق با ایران و کشورهای دیگر از جمله آمریکا را پیگیری نمایند. اما با تداوم رویکردهای مداخله جویانه ایران و تبدیل حشد الشعبی به عنوان بازوی منویات ایران  در این کشور، تشدید جنگهای نیابتی و افزایش مناقشه میان آمریکا و ایران، این کشور با تورم بحران روبرو شده است. 

   گزارش نا‌آرامیهای  عراق

​​​​​​​   بخشی از نا‌آرامیهای عراق را که از روز اول اکتبر آغاز شده است می‌توان در این چارچوب کلان بازخوانی نمود. از روز اول شروع این نا‌آرامیها که ۱۵ استان از ۱۸ استان این کشور را فرا گرفته است، تظاهر کنندگان با اعتراض به بیکاری، فقدان مسکن و دخالتها ایران در این کشور به مراکز دولتی و نیروهای امنیتی حمله کرده‌اند. در نتیجه این اعتراضات، طبق گزارش کمیسیون حقوق بشر عراق، ۱۰۰ نفر جان خود را از دست داده و بیش از ۴۰۰۰ نفر نیز مجروح شده‌اند. رسانه‌های اپوزیسیون در بغداد مورد حمله افراد ناشناس قرار گرفته‌اند، هواپیمایهای بدون سرنشین شبکه تلویزیونی الفرات را مورد حمله قرار داده‌اند، شهرک صدر مورد حملات خمپاره‌ای قرار گرفته است، تظاهر کنندگان درصدد حمله به منطقه سبز بغداد برآمده و تک تیراندازان نا شناس مردم بپاخاسته و نیروهای امنیتی را همزمان مورد حمله قرار داده‌اند.

مقتدی صدر به عنوان رئیس بزرگترین حزب در پارلمان عراق که تا چندی پیش با حکومت ایران زاویه داشت، خواستار استعفای دولت شده است. چهارده حزب و گروه سنی عراقی با ریاست اسامه نجیفی با اعلام تشکیل جبهه رهایی و احیا، اظهار داشته‌اند که با گذشت ۱۶ سال، تلاش دارند تا از فرودستی در مقابل شیعیان رهایی یافته و از ائتلاف با نیروهای شیعی خارج شوند. نجیفی براین باور است که باید در مناسبات قدرت بین شیعه و سنی موازنه وجود داشته باشد. نخست وزیر عراق بر این باور است که بیشتر نشانه‌ها حاکی از این امر هستند که غیر از اسرائیل هیچ کس خواهان شعله‌ور شدن جنگ در منطقه نیست؛ از سوی دیگر تحقیقات نشان می‌دهند که اسرائیل مراکز حشد الشعبی را مورد هدف قرار داده است و در مقطع کنونی عراق محل برخورد نیروهای مختلف شده است.

​​​​​​​   این رویداد انگشت اتهام مقامات عراق را به سوی کشورهای منطقه، سازماندهی این قیام و تلاش برای کودتا نشانه گرفته‌اند.

​​​​​​​   احمد الجبوری، نماینده پارلمان عراق روز گذشته اعلام نمود که قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس ایران به عنوان مسئول قتل تظاهر کنندگان عراقی همراه با شخصی به اسم حاج حامد اتاق عملیاتی را برای عملیات ترور فعالان و رهبران این جنبش اداره می‌نماید. وائق الشیخ علی دیگر نماینده پارلمان عراق نیز دیروز اعلام نموده است که «ایران ما را می‌کشد.". امام جمعه تهران صریحاً گفته است که تظاهر کنندگان معترض عراقی ماموران آمریکایی هستند آنها را به قتل برسانید. هریم کمال آقا از اعضای کمیسیون دفاعی و امنیت ملی عراق نیز در اظهار نظری اعلام نموده است که در این رویدادهای عراق، می‌توان دستهای خارجی را به عینه مشاهده کرد. کشته شدن ۱۸ نفر از مردم بغداد توسط تک تیراندازان مهمترین سند این مدعاست.

​​​​​​​   تلاشهای حکومت برای کاستن از دامنه تنشها

​​​​​​​   در واکنش به این رویدادها، حکومت عادل عبدالمهدی در نشستی اضطراری امروز اعلام نمود که با حمایت از پیام آیت الله سیستانی، اصلاحات واقعی در این کشور اجرا خواهند شد. عادل عبدالمهدی با تاکید بر مبارزه با فساد، حمایت از جوانان و ایجاد شغل و از میان برداشتن تبعیض در حقوقها، از آمادگی خود برای دیدار با تظاهر کنندگان خبر داد. عبدالمهدی در این نشست از اختصاص یکصد هزار واحد مسکونی در سراسر عراق، اختصاص وامهای بدون بهره و برخورداری ۶۰۰ هزار خانواده از کمکهای مالی نیز خبر داد.

​​​​​​​   این اعتراضات را می‌توان از زاویه دیگری نیز بازخوانی کرد که ریشه در تنشها و اختلافات بنیادین در عراق دارد؛ اختلافات بین نیروهای سیاسی شیعه و سنی، فساد تعمیق یافته و نا امیدی مردم از اصلاحات و گسترش بی‌رویه حشد الشعبی. مثنی امین از اعضای کورد پارلمان عراق با تاکید بر نکته سوم ریشه این تنشها براین باور است که سر ریز شدن تنشهای بین آمریکا و ایران در عراق و قدرتمندی حشد الشعبی باعث می‌شود که عراق مستقیما وارد هر نوع مناقشه نظامی ایران و امریکا شود؛ و این امر نیز به نوبه خود آینده عراق را دستخوش تهدید می‌نماید. از همین رو این تظاهرات را نمی‌توان تظاهراتی خودجوش و طبیعی خواند. شاید این رویدادها تلاشی برای اقدام به نوعی کودتا با هماهنگی دستهای داخلی و خارجی باشد. شعارهای تظاهر کنندگان علیه ایران و به آتش کشیدن پرچم این کشور ابعاد دیگری از این نارضایتیها را نشان می‌دهد. انتشار بسته شدن کنسولگری عراق در مشهد و احضار سفیر ایران به وزارت امور خارجه عراق اعتراض عمیق دولت این کشور از دخالتهای ایران در عراق را بازتاب می‌دهد.

​​​​​​​   از زمان تاسیس این کشور، عراق هیچگاه یک دولت-ملت نبوده است. بلکه همواره دولت یک گروه و یک مذهب خاص بوده است. با سقوط صدام حسین، هر چند عراقیها در مقطعی زمانی از احساس حاکمیت و آزادی برخوردار شدند، اما دامنه نفوذ روزافزون ایران در این کشور و بهره گیری از مسئله دین و تشیع، حاکمیت این کشور را با تناقضهای بیشماری روبرو کرده است. عراق در اسم یک کشور دمکراتیک بوده و پارلمان این کشور به عنوان بالاترین نهاد تصمیم گیری این مسئله را نشان می‌دهد. اما این کشور فاقد ساختارهای دمکراتیک بوده و گروههای مختلف منافع فرقه‌ای خود را بر منافع این کشور ترجیح می‌دهند.

​​​​​​​   ایران تا کنون از این موقعیت خاص عراق بیشترین بهره‌برداری را به نفع خود انجام داده است. شاید تنش روزافزون ایران و آمریکا و تلاش کشورهای عربی و جامعه جهانی برای برچیدن حیات خلوت ایرانیها، دلیلی برای این رویدادهای خونین باشد، اما سرکوب خونین این رویداد نیز نشان دهنده تاکید ایران بر حق مالکیت خود براین حیات خلوت می‌باشد. سردار قادسیه یک سال پیش از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۶، طی پیامی از طریق فرح پهلوی و سید حسن نصر خطر به قدرت رسیدن روحانیون شیعه را به گوش شاه رسانده بود و اکنون روحانیت شیعه و ایرانیگری منطقه را به آشوب کشانده‌اند. باید منتظر ماند.