تبهکاران داعش هنگامی که در روز ۳ آگوست ۲۰۱۴ / ۱۲ مرداد ۱۳۹۳ به شنگال حمله کردند، یکی از بزرگترین قتل‌عام‌های تاریخ معاصر بشریت را مرتکب شدند. هزاران ایزدی کشته و هزاران زن و کودک ربوده شدند. آنچه که بر خلق ایزدی اعمال شد عنوان نسل‌کشی یا فرمان ۷۳ نام گرفت. بویژه در نتیجه‌ی اقدامات وحشیانه‌ای که علیه زنان ایزدی اعمال شد، این قتل‌عام در واقع وحشیگری‌ای بود که علیه زنان ایزدی نام گرفت.

   زنان ایزدی هدف حملات قرار گرفتند زیرا آنان از فرهنگ غنی خویش تاکنون صیانت به عمل اورده بودند. آن‌ها بیشترین مقاومت را در برابر  فرمان‌ها و امحای فرهنگی و ملی پیشه نمودند.

   خلق ایزدی به درازای تاریخش در برابر فرمان، نسل‌کشی و تبعید موجودیت خود را حفظ نموده‌ است، زنان مقاومتگر، رهبران، ‌نویسنده‌گان و هنرمندان بسیاری پیشاهنگی این خلق را بر دوش گرفته و در مبارزات آزادیخواهی و محافظت از فرهنگ کردها نقش بسیار مهمی را به انجام رسانیده‌اند.

   میان خاتون، بنفش آگال، ازنیوا رشید و جمیله جلیل از زنان ایزدی هستند که نام آنان در تاریخ کردستان برای ابد ماندگار شده است.

   میان خاتون: میان خاتون سال ۱۸۷۳ در روستای بعدره در شیخان چشم به جهان گشود. در آن‌ زمان بزرگترین قتل‌عام قرن علیه خلق ایزدی در شنگال اعمال شد. اولین قتل‌عام در قرن ۱۹ در سال ۱۸۳۲ به دستور شاهزاده‌ی سوران میرمحمد (میر پسر) انجام شد و میرعلی بگ در شنگال کشته شد.

   میان خاتون همسر میرعلی بگ دوم بود. سال ۱۸۹۲ ارتش عثمانی به فرماندهی عمر وهبی پاشا و با همکاری تعدادی از عشایر مزدور کرد و عرب برای بار دیگر خلق ایزدی در شنگال را قتل‌عام کردند. عمر وهبی پاشا بزرگترین قتل‌عام را علیه خلق ایزدی اعمال نمود، هزاران ایزدی که از گرویدن به اسلام سر باز زدند را به قتل رساند و به زور اسلام را بر شنگال تحمیل کردند. میر علی بگ دوم و همسر وی میان خاتون را تبعید کردند، اشیا و آثار مقدس ایزدیان را به موصل منتقل کرده و مراکز مقدس شنگال را به مدرسه مبدل می‌کنند.

   در نتیجه‌ی فشار مسیحیان بر حکومت عثمانی، مدتی این قتل‌عام را متوقف کرده و عمر وهبی پاشا به استانبول بازگشت. در زمان فرمان میان خاتون با شجاعت و شخصیت مقتدر خویش اتحاد خلق ایزدی را حفظ نمود. پس از وفات همسر وی، پسر او سعید علی بگ که هنوز کودک بود مدتی حکمرانی کرد. در زمانی حاکمیت پسر و نوه‌ی وی میرتحسین بگ همواره در پشت پرده رهبری نمود. وی برای بازسازی لالش به عنوان عبادت خانه‌ی ایزدیان پیشاهنگی نموده و در سال ۱۹۵۶ وفات نمود. میان خاتون به عنوان یک زن در تاریخ معاصر ایزدیان  نقش بسیار مهمی داشته است.

   بگ سامور: بگ سامور در عشیره‌ی دنا در سال‌های ۱۸۹۴- ۱۹۵۸ در روستای مسهاجرک پرسوس و روتای اگلاکچی در ویرانشهر در رحا زندگی کرد. با تشکیل جمهوری ترکیه یکی از ایزدیانی بود که دولت ترک نتوانست وی را از آیین خود بازگرداند و در این مدت به شخصیتی افسانه‌ای مبدل شد.

   ازنیوا رشید: سال ۱۹۲۶ در روستای الگز در ارمنستان چشم به جهان گشود. سال ۱۹۵۵ در رادیو ایروان به عنوان اولین مجری زن فعالیت کرده و مدت ۲۷ سال صدای وی از ارمنستان در تمامی کردستان شنیده می‌شد. ازنیوا رشید در سال ۲۰۰۰ وفات نمود.

   جمیلا جلیل: جمیلا جلیل سال ۱۹۴۰ در ایروان چشم به جهان گشود. وی یکی از فرزندان جاسمه جلیل است که خدمت بزرگی را به موسیقی، ادبیات و تاریخ کرد کرده است. خانواده‌ی وی از اهالی قارص [در شمال کردستان] بوده و به ارمنستان تبعید شده‌اند. تمامی خواهران و برادران وی در حوزه‌ی اعتلای فرهنگ کردی فعالیت کرده‌اند. پروفسور اردیخان جلیل در بخش ادبیات، پروفسور جلیله جلیل در بخش تاریخ و جمیله جلیل در بخش موسیقی کردی فعالیت کردند.

   وی در سنین جوانی در رادیو ایروان به فعالیت پرداخت. در ۲۴ سالگی ۷۵ ترانه‌ی کردی را نت برداری کرده و کتاب ترانه‌های کردی را نوشت. وی مجموعا ده کتاب را در این حیطه منتشر کرد.

   بنفش آگال (بریوان): نام وی نه تنها در تاریخ خلق ایزدی بلکه در تاریخ مبارزات آزادیخواهی کردها گرامی داشته می‌شود. سال ۱۹۶۶ در منطقه قوبین در الیح شمال کردستان چشم به جهان گشود. خانواده آنان در پی سیاستهای فاشیستی رژیم آتاترک مجبور به جلای وطن شده و به اروپا کوچ کردند. بریوان سال ۱۹۸۴ در آلمان به صفوف پ.ک.ک پیوسته و در ۱۹۸۵ به سوریه و روژاوا می‌رود. وی در سال ۱۹۸۸ برای سازماندهی خلق به منطقه جزیره در شمال کردستان رفته و در مدتی کوتاه افسانه‌ی بریوان در جزیره گسترش یافت. بر هر خانه‌ای تاثیر گذاشته و سبب شد زنان به مبارزات و مقاوت بپیوندند. دولت ترک وی را تحت تعقیب قرار داد و در ۱۸ ژانویه ۱۹۸۹ در نتیجه‌ی درگیری جانباخت. مزار وی در جزیره است و علی‌رغم آن‌که وی ایزدی بود، خلق منطقه مزار وی را بمانند مقبره‌ای مقدس می‌بینند.

   بهیه یاسیت (هاجر): پس از بنفش آگال دومین زن ایزدیست که به صفوف پ.ک.ک پیوست. سال ۱۹۶۵ در منطقه  قوبین چشم به جهان گشود. سال ۱۹۸۶ خانواده‌ی وی به چله رفته و در آن‌ جا با پ.ک.ک آشنا می‌شوند. پس از یک سال به گونه‌ای فعال به صفوف گریلا و انقلاب پیوست. در ۴ دسامبر ۱۹۸۹ به همراه ۱۱ رفیق خویش هنگامیکه سعی داشتند از رود دجله عبور کنند، در کمین سربازان ارتش ترک قرار گرفته و به شهادت رسیدند. پیکر بهیه یاسیت و ۱۱ رفیق وی در کنار مزار بنفش آگال به خاک سپرده شد.

   اسمر دمیر: پس از شهادت بنفش آگال زن ایزدی دیگری در آلمان به صفوف مبارزات آزادی خواهی پیوست. اسمر دمیر در سال ۱۹۸۱ در روستای دوسایی در قوبین چشم به جهان گشود. سال ۱۹۹۰ در آلمان به صفوف پ.ک.ک پیوسته و کد سازمانی "خانه سیپان" را برگزید. مدتی را در صفوف پژاک به فعالیت گریلایی پرداخت. سال ۲۰۰۸ به همراه ۶ تن از رفقایش در عرصه کلارش منطقه اورمیه در درگیری با نظامیان رژیم ایران به شهادت می‌رسد. وی خواهر زاده‌ی زکی شنگالی عضو شورای رهبری ایزدیان بود.

   زینب بوزکورت (بنفش ادسا): زینب بوزکورت راه بنفش آگال را پی گرفت و نام وی را به عنوان کد سازمانی خود انتخاب کرد. سال ۱۹۷۴ در منطقه ویرانشهر در رحا چشم به جهان گشود. پس از آنکه در آلمان به صفوف پ.ک.ک پیوست، کد سازمانی بنفش ادسا را برای خود برگزید. در دوره آموزش سیاسی-ایدئولوژیک آکادمی معصوم کورکماز جای گرفت. وی در طول سال‌های مبارزات خویش به عنوان عضو شورای نظامی ه.پ.گ، عضو مجلس یژاستار فعالیت نمود. در ۱۲ -۲۲ دسامبر ۲۰۱۱ در کوهستان جودی در شرنخ در نتیجه‌ی پیکار علیه ارتش ترک به همراه ۱۳ تن از رفقایش به شهادت رسید.

---

منابع:

-  زنان کرد، روهات آلاکوم. آپک، ۱۹۹۵

-  تاریخ ایزدیان،‌جان اسو گوست، آوستا، ۲۰۰۱

-  عزیزه‌ی جاودان کردهای ایزدی، یاشار باتمان، انتشارات تون، ۲۰۱۴

-  زن و اجتماع ایزدی، روزنامه‌ی ینی اوزگور پلتیکا، فوریه ۲۰۱۲

-  آرشیو نوایا ژن، رونامه ینی اوزگور پلتیکا و خبرگزاری فرات.