روزنامه الرای الیوم در هفتههای گذشته خبری را منتشر کرد که بر اساس آن اعلام میکرد که هیاتی امنیتی از عربستان سعودی به دمشق سفر کرده است و با هیاتی از حکومت دمشق با ریاست علی مملوک نشستی را برگزار کرده است.
انتشار این خبر تردیدهای فراوانی را به دنبال داشت. بعد از آن روزنامه گاردین بریتانیایی این دیدار را تایید کرد. گاردین در این باره اظهار داشت که ریاست سازمان اطلاعات سعودی، سرهنگ خالد حمدان از دمشق دیدار کرده و با معاون ریاست سوریه و مسئول امور امنیتی سوریه، علی مملوک دیدار کرده است. روزنامه به نقل از مقامی که مایل به فاش شدن هویت خود نبوده است گفت: پیش از این برای این دیدار برنامهریزی شده بود. تحولات روی داده در سطح منطقهای باعث گردیده است که ارتباطات سوریه و سعودی بار دیگر آغاز شوند.
گاردین نشستی را که روز دوشنبه گذشته بین حمدان و مملوک برگزار شده بود، به عنوان آغاز پیشرفتهای جدید احتمالی بین دو رقیب منطقهای دانست که سالیان دراز از اختلاف برخوردار بودند. براساس نظر همان روزنامه، یکی از مسئولان ریاض اظهار داشت که عادی کردن ارتباطات بین دمشق و ریاض بعد از خاتمه ماه رمضان سریعا آغاز میشود. این روزنامه از طریق منابع خود اعلام کرد که به عنوان قدمی نخستین برای برقراری مجدد روابط بین دو دولت، سعودی تلاش میکند تا سفارت خود را در دمشق که بعد از تصمیم اتحادیه عرب در سال ۲۰۱۱ تعطیل کرده بود، بازگشایی کند.
اما خوشبینیها زیاد ادامه پیدا نکردند. مسئول امور طراحی سیاستها در وزارت امور خارجه سعودی، راید قرملی در این باره گفت: گزارشهای رسانهای که اخیرا منتشر شدهاند و بر این باوردند که ریاست استخبارات سعودی در دمشق به گفتگوها و مذاکراتی دست زدهاند، کافی نیستند. قرملی به رویترز گفت که سیاست کشور وی در مقابل سوریه در اساس حمایت از خلق سوریه و راه حل سیاسی تحت نظارت سازمان ملل متحد و بر اساس دستور شورای امنیت امکانپذیر است.
نویسندگان و آکادمیسین سوری، دکتر محب صالح در خصوص این مسئله اظهار داشت که احتمال داده میشود که گزارشهای رسانهای در خصوص دیدار سازمان اطلاعات سعودی از دمشق در چارچوب همکاریهای امنیتی بین هر دو حکومت منتشر شده باشد. پیش از آن نیز گزارشهایی از دیدار مسئولان و مقامات ارشد امنیتی سوریه به سعودی در سالهای اخیر منتشر شده بود. این به این معناست که دیدراهای امنیتی بین مقامات این کشور رویداد جدیدی به شمار نمیرود.
محب صالح همچنین اعلام کرد که علت دیدار، خواست طرفین برای انتقال اطلاعات و تجارب امنیتی خصوصا در رابطه با گروههای امنیتی اسلامی-رادیکال مانند داعش، النصره و گروههای وابسته به آن در سوریه بوده است. نزدیک شدن مصر-ترکیه به هزینه گروههای اخوان المسلمین و برخی دیگر از کشورهای منطقه نشانههایی از خروج این گروهها و فرماندهان آن از ترکیه و از طریق سوریه به سعودی، اردن، یمن و کشورهای دیگر منطقه است. احتمال دارد که برخی از طرفهای منطقهای از سوریه عبور کرده و به منافع کشورهای خلیج آسیب وارد کنند. از نظر محب صالح، همکاریهای امنیتی بین این دو کشور، در چارچوب همکاریهای امنیتی بین سعودی-عراق و اردن به منظور پیشگیری از خطرات گروههای رادیکال اسلامی و خصوصا بازگشت داعش به منطقه بوده است.
وضعیت پیش از آغاز دیدار
پیش از دیدار هیات سعودی از سوریه، دیدارها و گفتگوهای دیگری نیز بین سعودی و ایران در عراق آغاز شده بود. همچنین همزمان با این دیدار، گفتگوی کشورهای قدرتمند جهانی با ایران نیز در خصوص پرونده اتمی ایران ادامه دارد. در خصوص این مذاکرات نیز صالح محب اظهار داشت که: احتمال دارد که دلایل سیاسی چندی برای زمینهسازی جهت بحث و گفتگو در خصوص مسائل سیاسی نیز موجود باشند. خصوصا که نشانههایی از این مسئله بر اساس اقدامات اصلاحی در حوزه سیاست داخلی و خارجی عربستان از سوی شاهزاده محمد بن سلمان وجود دارد. در این چارچوب همچنین از بهبود روابط سیاسی سعودی و ایران نیز سخن میرود. این مسئله حتی میتواند ناشی از ترس عربستان از نزدیکی روابط ایران و امریکا نیز باشد. زیرا عربستان احساس میکند که احتمال دارد ایران در پرونده هستهای خود احتمالا در خصوص مداخله در کشورهای دیگر خلیج، برهم زدن امنیت آنها به امریکا امتیاز میدهد و امریکا نیز بخشی ار تحریمهای خود را موقتا معلق میکند. این مسئله میتواند به نزدیکی ایران و آمریکا به هزینه عربستان تمام شود. صالح محب در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت که از طرف دیگر، سعودی، مصر و امارات تهدید افراطیگری دینی بر امنیت ملی کشورهای عربی را درک کرده و تلاش میکنند با بهبود رابط خود در مقابل ایران و ترکیه مواضع خود را به هم نزدیکتر کنند.
نقش روسیه و واکنش امریکا
پیش از این دیدار روسیه تلاش میکرد که وضعیت دمشق را به دوران قبل از آغاز تنشها بازگردارند و اجازه بدهد که کشورهای عربی روابط خود را با سوریه از سر بگیرند. لاوروف در آخرین دیدار خود از منطقه خلیج، بر این مسئله تاکید کرد و صراحتا از اهمیت بازگشت سوریه به اتحادیه عرب سخن گفت.
صالح در رابطه با نقش روسیه در این باره اظهار داشت: بدون تردید روسیه با سیاستهای خود تلاش میکند محاصره عربی و بینالمللی بر سوریه را حذف کند. نقطه آغاز برای این مسئله بازگشت سوریه به اتحادیه عرب است. اما کشورهای عربی و خصوصا کشورهای خلیج در پرونده سوریه متعهد به وعدههای امریکا و کشورهای اروپایی هستند. احتمال عدم تحقق این وعدهها بسیار کم است و در واقع تحریمهای امریکا و کشورهای اروپایی و تاثیر آن بر منافع اقتصادی این کشورها را نباید نادیده گرفت. صالح محب در ادامه افزود: از نظر من، بدون اجازه امریکا و اروپا کشورهای عربی خلاف این مسئله اقدام نمیکنند. علیرغم اینکه احتمال دارد که روسیه نیز در ترمیم روابط عربستان و سوریه نقش مهمی را ایفا کند.
سناریوهای احتمالی
صالح در رابطه با سناریوهای احتمالی نیز اظهار داشت: بازگشت دمشق به اتحادیه عرب و شرکت در نشست عربی در الجزایر، بزرگترین نشانه این استراتژی خواهد بود که میتواند وضعیت داخلی سوریه را آرام کند و راه حل سیاسی برای بازکشت این کشور به سیاستهای عربی و منطقهای باشد. همچنین خوشبینی یافتن فرصتهای اقتصادی جدید و بالا رفتن اررزش لیر سوری در مقابل ارزهای خارجی و بهبود وضعیت اقتصادی در تمام سوریه میتواند محرکی برای این منظور باشد.