از ابتدای سال ۲۰۱۷ و از همان زمانی که نیروهای عراق جنگ علیه تبهکاران داعش را به اتمام رساندند، حاکمان جنوب کوردستان با رهبری پارت دمکرات کوردستان مسئله رفراندوم را به پیش کشیدند. همین مسئله نیز برای بغداد به بهانه‌ای تبدیل شد که مناطق مورد اختلاف را مجدد به کنترل خود در بیاورد، ارتش عراق و نیروهای حشد الشعبی به مجرد برگزاری رفراندوم در ۲۵ سپتامبر، و بعد از آنکه این رفراندوم از سوی قدرتهای منطقه‌ای و جهانی محکوم شد، از این توجیه استفاده کرده و وارد کرکوک، خورماتو، داقوق و حویجه شدند و همزمان با عقب‌نشینی نیروهای پیشمرگه، بدون آنکه هیچ کس از کم و کیف مسائل پشت پرده مطلع باشد دستور داده شد این شهر به مقامات عراقی تسلیم شود.

نقش مهم دولت‌های اشغالگر کوردستان در اشغال کرکوک

با برگزاری رفراندوم جنوب کوردستان، بغداد و تهران و آنکارا بیش از هر زمان دیگری به یکدیگر نزدیک شدند. بغداد مانع از برقراری پرواز بر فراز خاک جنوب کوردستان شد و تمامی فعالیت‌های هوایی متوقف شد. ایران و دولت ترک نیز تمامی دروازه‌های مرزی خود را با جنوب کوردستان تعطیل کرده و جنوب کوردستان را محاصره کرده و هر سه دولت مانورهای نظامی را در مرزها برگزار کردند.

در رابطه با این مسئله، محمد امین پینجوینی پژوهشگر سیاسی طی گفتگویی با خبرگزاری هاوار اظهار داشت: دولت‌های اشغالگر کوردستان، از جمله ایران و دولت ترک نقش بسیار مهمی را در این توطئه برعهده داشتند. زیرا در روز اشغال و در همان ساعت هاکان فیدان و قاسم سلیمانی، از شرق و غرب کرکوک وارد این شهر شدند. محمدامین پینجوینی در این گفتگو اظهار داشت که دولت ترک درصدد بود به منابع گاز و نفت دسترسی داشته باشد و از طریق ترکمن‌ها این شهر را آسیمیله کند. ایران نیز درصدد بود نقش حکوت اقلیم کوردستان را محدود کند.

محسن احمد پژوهشگر مصری و متخصص امور کورد نیز در این رابطه اظهار داشت که: البته در این میان باید بر نقش کشورهای خارجی در تشویق حکومت مرکزی عراق تاکید نمود تا کرکوک کنترل شود. خصوصا با مشارکت نیروهای حشد الشعبی که بازوی ایران در عراق هستند این نقش را به هیچوجه نمی‌توان انکار کرد. نمی‌توان از سکوت آمریکا و اتحادیه اروپا نیز که اجازه چنین حمله‌ای را به بغداد دادند چشم‌پوشی کرد.

بعد از ورود نیروهای عراق و حشدالشعبی به کرکوک، سازمان‌های حقوق بشری جنایاتی را که در کرکوک علیه کورد روی داد مستند نموده‌اند. سازمان ملل متحد مدتی پیش از این، تهدید علیه خلق کورد را از طریق تبعید اجباری ساکنان غیر نظامی کورد را تایید و مورد بررسی قرار داده است. هیات اعزامی سازمان ملل به عراق در اظهار نظری ادعا کرده است که سازمان ملل حکومت عراق را تشویق می‌کند که موانع را برداشته و نسبت به توقف این جنایات گام بردارد. غیر نظامیان را حفاظت کرده و متهمان این رویدادهای مملو از خشونت، ارعاب و کوچ اجباری را تحت پیگرد قانونی قرار دهد. همراه با این اقدامات، گزارش‌های فراوان دیگری اعلام نموده‌اند که نیروهای حشدالشعبی و نهادهای امنیتی وابسته به آن، در این شهر فتنه‌انگیزی کرده و اعراب را به این شهر انتقال داده و خانواده‌های کورد را از این شهر بیرون رانده‌اند.

طمع دولت‌های خارجی

اقدامات دولت ترک در این شهر، خطرناکترین اقداماتی هستند که تا کنون تداوم دارند. ارتباط گسترده رسانه‌های ترک به ترکمن‌ها در عراق، آشکار می‌کند که دولت ترک درصدد است تا با بهره‌برداری از وضعیت ایجاد شده توجیهی برای مداخله هر چه بیشتر در این شهر بیاید. زیرا تلاش دارد تا بر مبنای تاریخ عراق، منویات خود را برای کسب هیمنه بر این شهر تحقق بخشیده و بر منابع زیر زمینی این شهر تسلط یابد. خصوصا از این جهت که شهر کرکوک از منابع بسیار غنی نفت و گاز برخوردار است و ترکیه به هیچ نحوی مایل نیست که کنترل این شهر در دست کورد باشد.

دکتر جواد البیدانی مدیر مرکز پژوهشهای کوردی عراق در رابطه با شهر کرکوک اظهار می‌دارد: مسئله کرکوک که از ذخایر عظیم نفت و گاز برخوردار است، به مسقط الراس اختلافات ملی گرایانه در این منطقه آشفته تبدیل شده است. بیدانی در این رابطه اظهار می‌دارد که دولت ترک که روسای آن به هر مناسبتی اعلام می‌کنند که کرکوک و موصل بخشی از ترکیه هستند، نسبت به هرگونه خطری که ترکمن‌ها را تهدید کند هشدار داده‌اند دست به مداخله مستقیم می‌زنند. اما آیا این هشدارها  برای حفظ حقوق ترکمن‌ها هستند؟

در این رابطه محسن عبدالله اظهار داشت که اقدامات و طمعهای دولت ترک در کرکوک خاتمه نمی‌یابند. حکومت آنکارا این شهر را به عنوان یک شهر ترکیه‌ای می‌نگرد، ابراهیم کالین در سال ۲۰۱۷ و دولت باخچلی نیز اعلام نموده اند که ۵ هزار داوطلب آماده هستند که برای کرکوک وارد جنگ شده و ترکمن‌ها را حراست کنند.

عبدالله در این رابطه اظهار داشت که براساس سیاستهای دولت ترک هر منطقه‌ای که پیش از این تحت کنترل عثمانی قرار داشته است بخشی از خاک ترکیه محسوب شده باید به آن بازگردانده شود. این مطلب در مجموعه سخنرانیهای اردوغان در رابطه با  موصل، حلب، کرکوک، لیبی و بسیاری از شهرهای دیگر کشورهای مختلف نیز تکرار شده است. وی با اشاره به نقش دولت ترک در رابطه با رویدادهای ۱۶ اکتبر نیز گفت: نقش این کشور را نمی‌توان در این رویدادها نادیده گرفت، خصوصا که کورد در کرکوک میانه خوبی با ترکمن‌ها ندارد، زیرا دولت ترکیه این شهر را به عنوان یک شهر ترکمنی می‌بیند.

سقوط کرکوک در نتیجه اختلافات داخلی میان کورد

یکی از دلایل اشغال شهر کرکوک، اختلافات بین طرف‌های سیاسی کورد در جنوب کوردستان است. سطح اختلافات بین دو حزب اصلی پیش از اشغال کرکوک ناشی از تعیین فرماندار این شهر بود که با  موضعگیری در رابطه با برگزاری رفراندوم بیشتر شد. محمد امین پنجوینی در این رابطه اظهار داشت: در نتیجه اشتباهی بسیار بزرگ از سوی رهبری کورد در جنوب کوردستان، کرکوک اشغال شد. این مسئله برای جنبش کورد شکست محسوب می‌شود. احزاب کورد نقشی منفی را در این رابطه ایفا کردند. بخشی طرفدار اشغالگری و بخشی دیگر نیز مخالف این اشغال بودند. هر یک از این دو طرف نیز به بهانه‌های نادرست اتکا داشتند. پنجوینی در این رابطه افزود: خانقین و شنگال در بعد داخلی عراق و بین‌المللی خارج از حاکمیت سیاسی حکومت اقلیم کوردستان قرار گرفتند.

محسن عبدالله نیز در این رابطه اظهار داشت که کرکوک، بخش ناراحت کننده اختلافات کورد بوده است.  در ادامه سخنان خود این پژوهشگر اظهار می دارد که اشغال کرکوک نتیجه عادی وضعیت سیاسی منطقه، فقدان آگاهی و منطق در زمان برگزاری رفراندوم بود. در نتیجه اصرار رهبری اقلیم بر برگزاری رفراندوم، علیرغم رد آن از سوی جامعه بین‌المللی بود. وضعیت عدم دست‌یابی به توافق سیاسی بین احزاب کورد نیز امیدها خلق کورد را بر باد داد. وی در ادامه افزود: در رویدادهای کرکوک، سیاستمداران و رهبران کورد، منافع تنگ حزبی خود را بر منفعت خلق ترجیح داده و فرصتی تاریخی را در اختیار دشنان خلق کورد قرار دادند تا دستاوردهای آنان را از میان بردارند. کورد شهر کورد را در یک سینی زرین به دشمنان خود تحول داد.

محسن عبدالله دلایل شکست کورد در کرکوک را به اختلافات داخلی، افق محدود فکری سیاستمداران، تلاش برای ایجاد دستاوردهای شخصی بدور از منافع عمومی، عدم آمادگی وضعیت بین‌المللی و اعتماد به ائتلاف و شراکت با عراق را همگی از جمله عواملی قلمداد می‌کند که در نهایت به شکست و از دست دادن کرکوک منتهی شد.

دست‌یابی به راه‌حل در ایجاد سیاستی منسجم و اتحاد کوردی در مقابل دولتهای اشغالگر نهفته است

محمد امین پنجوینی به احزاب کورد هشدار داده و اظهار داشت: دست‌یابی به راه حل در ایجاد سیاستی منسجم و اتحاد کوردی در مقابل دولت‌های اشغالگر نهفته است. لازم است احزاب کوردی سیاستی مشترک را در مقابل اشغالگران کوردستان اتخاذ کنند. وظیفه آنان ایسنت که در این فرایند حساس و تاریخی مبانی اتحاد و انسجام خود را تقویت کرده و این فرصت را از دست ندهند. زیرا اکر این فرصت باقی مانده از دست برود همگی با هم نابود خواهند شد.

نطریه اوجالان مبنی بر اتخاذ راه سوم مناسبترین راه برای دست‌یابی به ثبات و حقوق  است

در رابطه با راه حل مناسب برای وضعیت کرکوک دکتر جواد البیدانی نیز اظهار می‌دارد: لازم است که کرکوک متنوع به لحاظ زبانی و اتنینسیتی، بر اساس نظریات  اوجالان اداره شود. یعنی اداره‌ای مشترک با مشارکت تمامی اقلیت‌های ساکن در آن اداره شود. یعنی بر اساس اداره‌ای مشترک با  مشارکت مردم در دو سطح قانونگذاری و اجرایی، بدور از تعصبات دینی و سیستم ناسیونالیستی این شهر اداره شود. از این طریق است که مشکلات و مسائل قومی-فرقه گرایی و دینی در این شهر می‌توانند به راه حل دست یابند. طرفین می‌توانند از طریق نظریات اوجالان بسیاری از مسائل و مشکلات خود را حل کنند.

دولت ترک باعث اختلافات در شهر کرکوک است محسن عبدالله با اشاره به تلاشهای ترک برای ایجاد اختلاف و فتنه‌انگیزی در کرکوک گفت: به منظور تحقق و پیگیری پروژه ملت دمکراتیک در کرکوک لازم است خلق به آن اعتماد کرده و سیاستمداران نیز آن را اجرا کنند. لازم است در این رابطه صرفا بر مسائل ملی‌گرایانه ساکنان این شهر تاکید نشود بلکه مبنا را حس همزیستی مشترک قرار دهند. با این وجود تحقق چنین خواسته‌ای در کرکوک به دلیل هیمنه ترکیه دشوار است. زیرا ترکیه همواره تلاش می‌کند ترک‌ها و اعراب را در مقابل کورد قرار دهد.

منبع: ANHA