روز ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۳ یک سال از مرگ ژینا امینی دختر کورد به دلیل شکنجه پلیس اخلاقی تهران به بهانه رعایت نکردن معیارهای حکومت در زمینه ی حجاب می‌گذرد. مرگی که جرقه قیامی موسوم به قیام "ژن ژیان آزادی" را برانگیخت که طولانی‌ترین و گسترده‌ترین قیام تاریخ جمهوری اسلامی محسوب می‌شود.

از همان لحظات اولیه انتشار خبر جان باختن ژینا در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲، با پیشاهنگی زنان از تهران تا روژهلات کوردستان، شهروندان واکنش نشان داده و به آن اعتراض کردند. یکی از دلایلی که سبب شده است، این اعتراضات و نارضایتی‌ها برای مدت طولانی ادامه پیدا کنند و پایه‌های جمهوری اسلامی را بعد از ۴۴ سال به لرزه درآورند، شعار" ژن ژیان آزادی" ست که نه فقط زنان، بلکه همه اقشار و گروهها و افرادی که از سیاست‌های جمهوری اسلامی ناراضی بودند را در اطراف خود جمع کرد.

"ژن ژیان آزادی" از آیچی تا سرتاسر جهان

روز ۱۷ سپتامبر در آرامستان آیچی سقز پیکر ژینا به‌خاک سپرده شد. تعدادی از زنان به نشانه اعتراض روسریهای خود را برداشته و شعار" ژن ژیان آزادی" را تکرار نمودند. از این لحظه، این شعار به هویت اعتراضات تبدیل شد.

این شعار که از جنبش آزادی کوردستان سرچشمه می‌گرفت، از کوهستان به خیابانهای باکور و از آنجا به روژاوای کوردستان منتقل شد و گوش جهانیان با آن آشنا شد و از راه قیام زنان در روژهلات کوردستان و ایران، بیشتر در جهان طنین‌انداز شد.

در همان روز خاکسپاری پیکر ژینا، در بسیاری از شهرهای روژهلات کوردستان و در تعدادی از دانشگاه های ایران، اعتراض و نارضایتی برگزار شد.

 در روز ۱۹ سپتامبر اعتراضات گسترش یافتند و خشونت نیروهای امنیتی در مقابل معترضان رو به افزایش نهاد. در روز ۲۲ سپتامبر نیز به صورت سرتاسری اینترنت در ایران قطع شد.

بمباران مقرات احزاب روژهلات

با اتهام تحریک معترضان، سپاه پاسداران پس از چند روز از بمباران مناطق مرزی اقلیم کوردستان، روز ۲۸ سپتامبر مقرهای بخشی از احزاب روژهلات کوردستان در مناطق مرزی هولیر و سلیمانیه را بمباران کرد که به دلیل آن ۱۷ تن جان خود را از دست داده و نزدیک به ۶۰ تن نیز مجروح شدند.

جمعه خونین زاهدان

روز جمعه ۳۰ سپتامبر که به عنوان "جمعه سیاه" یا "جمعه خونین" نامگذاری شده است، در ادامه اعتراضات ایران  و روژهلات کوردستان در شهر زاهدان، میان شهروندان و نیروهای سرکوبگر دولت ایران درگیری رخ داد. بر اساس آمار کمپین فعالین بلوچ، در نتیجه این برخوردها، ۹۶ شهروند جان خود را از دست دادند که از این تعداد ۱۲ تن کودک و زیر ۱۸ سال بودند.

اعتراضات زاهدان پس از آن آغاز شد که عبدالغفار نقشبندی یکی از علمای آیینی موقت راسک در استان سیستان و بلوچستان، طی بیانیه‌ای اعلام کرد یک فرمانده پلیس به یک دختر ۱۵ ساله بلوچ تجاوز کرده است.

اعتصابات سرتاسری در روژهلات کوردستان

روز اول اکتبر با فراخوان فعالین و احزاب روژهلات کوردستان، اعتصاب سرتاسری علیه حملات سپاه پاسداران و کشتار معترضان در روژهلات انجام شد.

در همان روز در ده ها شهر در سرتاسر جهان، تظاهرات‌هایی برای حمایت از اعتراضات در داخل ایران صورت گرفت.

روز سوم اکتبر همزمان با ادامه اعتراضات در شهرهای مختلف، دانشجویان دختر دانشگاه ها  نیز به اعتراضات پیوسته و در چندین دانشگاه علاوه بر برداشتن روسری‌هایشان به راهپیمایی و سر دادن شعار پرداختند.

روز ۲۶ اکتبر که همزمان با چهلم ژینا امینی بود، علی رغم انتقال تعداد بسیار زیادی نیرو به زادگاه وی  و در سایر شهرهای روژهلات کوردستان و ایران، مراسم چهلم وی با شرکت دهها هزار تن در آرامستان آیچی شهر سقز برگزار شد و یک بار دیگر حلقه اعتراضات و نارضایتی‌ها گسترش یافت. بر اساس آمارها در همان روز دست کم ۶ شهروند کورد در نتیجه شلیک نیروهای سرکوبگر، جان خود را از دست دادند.

روز ۱۴ نوامبر یک بار دیگر سپاه پاسداران مقرهای احزاب روژهلات در اقلیم کوردستان را هدف قرار داده و در نتیجه این حمله دو تن جان خود را از دست دادند.

روز ۲۰ نوامبر سپاه پاسداران اعلام نمود، با فرستادن یگانهای نیروی زمینی به مناطق کوردستان در غرب ایران که منظور همان روژهلات کردستان است، نیروهایش را در این مناطق افزایش داده است.

در نتیجه خشونت‌های نیروهای دولت در شهرهای روژهلات کوردستان، بیشتر از ۵۰ تن طی حدود یک هفته جان خود را از دست دادند که بیشتر آنها در شهرهای مهاباد، بوکان، جوانرو، پیرانشار، سقز و کامیاران بودند.

روز بیست و چهارم نوامبر در چهارچوب فراخوان احزاب روژهلات کوردستان از جمله حزب حیات آزاد کوردستان پژاک، برای محکوم نمودن خشونتها و سرکوب معترضان در روژهلات کردستان و برای حمایت از معترضان کورد، اعتصابات سرتاسری انجام شد.

روز ۸  دسامبر اولین معترض با نام "محسن شکاری" با اتهام چاقو زدن به یک نیروی پلیس و همچنین بستن یک خیابان، اعدام شد.

روز ۱۴ دسامبر به دلیل خشونت نیروهای ایران علیه زنان و کودکان و معترضان، با اکثریت آرا، ایران از کمیسیون جایگاه زن در سازمان ملل اخراج شد.

روزهای ۱۹، ۲۰ و ۲۱ دسامبر به فراخوان فعالان و تعدادی از طیف‌های سیاسی، یک بار دیگر اعتصابات و نارضایتی سراسری در روژهلات کوردستان و ایران برگزار شد.

روز ۷ ژانویه، قوه قضاییه ایران اعدام دو معترض دیگر با نام‌های "محمد مهدی کرمی" و "محمد حسینی" را اعلام کرد.

سازمان حقوق بشر ایران، ۲۷ ژانویه ۲۰۲۳ اعلام کرد تعداد کسانی که در زمان قیام "ژن ژیان آزادی" جان خود را از دست داده اند، به ۴۸۸ تن رسیده که از این تعداد دست کم ۷۴ تن کودک هستند. اما بر اساس برخی آمارها حدود ۵۵۰ تن جان خود را از دست داده‌اند.

همچنین بر اساس آمارها استان‌های سیستان و بلوچستان، مازندران، سنه، گیلان و اورمیه، استانهایی هستند که بیشترین تعداد جانباخته را داشتند.

اعدام، سلاح حکومت برای ایجاد رعب و وحشت و سرکوب

در ۱۹ مارس سال ۲۰۲۳ حکومت ایران اعدام ۳ معترض دیگر با نام‌های "صالح میرهاشمی"، "سعید یعقوبی" و "مجید کاظمی" را اعدام کرد. این گونه تعداد معترضانی که اعدام شدند به هفت تن رسید. این نیز غیر از ۱۰ معترض دیگر است که به اعدام محکوم شده و خطر تحمیل این مجازات به ۸۲ معترض دیگر نیز وجود دارد.

همزمان با آغاز قیام" ژن ژیان آزادی"، آمار اجرای اعدام در ایران به صورت قابل توجهی افزایش یافت و به گفته فعالین و سازمانهای مدافع حقوق بشر، هدف از این اعدامها ایجاد رعب و وحشت و ترساندن مردم است.

بر اساس آمار سازمان حقوق بشر ایران در ماه سپتامبر سال گذشته تا سپتامبر ۲۰۲۳، دست کم ۶۹۷ تن در ایران اعدام شدند. این نیز در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، ۳۶ درصد افزایش یافته است. این سازمان همچنین تاکید کرده است، هدف از افزایش اجرای احکام اعدام، ایجاد جوی پر از ترس و وحشت با هدف خفه‌نمودن صدای خیابان است.

دیوار ترس ۴۴ ساله، ترک برداشت

جمهوری اسلامی که در طول ۴۴ سال عمر خود به صورت‌های مختلف دیواری از ترس و وحشت در جامعه را در اطراف خود ایجاد کرده بود و در سایه این دیوار، به حکومت خود ادامه می‌داد. اما با قیام "ژن ژیان آزادی" این دیوار به یکباره ترک خورد و نوک هرم حکومت، توسط معترضان و ناراضیان هدف قرار گرفت.

شرکت و پیشاهنگی زنان، جوامع مختلف ملی و گسترش در سرتاسر جغرافیای ایران، شکاف میان نیروهای حکومتی، افزایش انزوای ایران در سطح جهانی از دستاوردهای قیام "ژن ژیان آزادی" هستند. اینها غیر از شعار اصلی قیام است که به امیدی برای زنان منطقه و جهان تبدیل شده تا برای به دست آوردن حقوق و مطالباتشان بیشتر تلاش کنند.

از طرف دیگر برای اولین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، ایرانیان خارج از این کشور چندین تجمع دهها هزار نفری را در شهرهایی مانند برلین، استراسبورگ، پاریس و ونکوور برگزار کردند.

در طول این یک سال در کنار سرکوب، دستگیری و شکنجه، حاکمان ایران از راه کاهش سرعت اینترنت و سانسور، تهدید روزنامه‌نگاران و فعالین خارج از کشور، حمله با گازهای شیمیایی به مدارس دخترانه، تعلیق دانشجویان و استادان دانشگاه و راه‌های بسیار دیگری تلاش می‌کردند تا به این قیام پایان دهند. همچنین با هدف ترساندن زنان، پروژه حجاب و عفاف را ارائه نمودند که در آن مجازات‌های سنگینی برای زنانی که به حجاب اجباری پایبند نیستند، در نظر گرفته شده است.

دستگیری‌های گسترده فعالان و خانواده جانباختگان قیام

با نزدیک شدن به سالگرد قیام، نیروهای دولتی ایران فشارهایشان را علیه فعالین و خانواده جانباختگان افزایش داده‌اند تا مانع آغاز دوباره قیام شوند.

در مقابل نیز فعالین و خانواده جانباختگان و احزاب اپوزیسیون به ویژه در روژهلات کوردستان خود را آماده می‌کنند تا در اولین سالگرد قتل ژینا و آغاز قیام" ژن ژیان آزادی" یک بار دیگر اعتراضات را آغاز کرده و به خیابان‌ها و میادین بازگردند.

فراخوان برای گسترش قیام "ژن ژیان آزادی"

در همین چهارچوب، روز ۶ سپتامبر در بیانیه‌ای مشترک، احزاب حزب دموکرات کوردستان ایران، کومه‌له( سازمان کوردستان حزب کمونیست ایران)، حزب حیات آزاد کوردستان- پژاک، سازمان خبات کوردستان ایران، حزب آزادی کوردستان (پاک) و کومه‌له زحمتکشان کوردستان درخواست نمودند، روز بیست و پنجم شهریور در سالگرد آغاز قیام" ژن ژیان آزادی"، اعتصابات سراسری برگزار شده و در این روز مغازه ها و بازارها بسته شده و شهروندان بر سر مزار جانباختگان قیام، بروند.

علی رغم فشارهای نیروهای دولتی ایران بر خانواده جانباختگان قیام" ژن ژیان آزادی" به ویژه خانواده ژینا امینی که سمبل قیام است، مادر و پدر وی اعلام نمودند،  مراسم اولین سالگرد جان باختن دخترشان را برگزار می‌کنند.