تحولات شمال و شرق سوریه بین ۱ دسامبر ۲۰۲۴ تا ۱ می ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که داعش پس از فروپاشی سازمانی، با ساختارهای هسته‌ای به حیات خود ادامه داده و در برخی مناطق در تلاش برای تجدید قوا است. بر اساس داده‌های مرکز اطلاع‌رسانی و مطبوعاتی نیروهای سوریه دموکراتیک (ق‌س‌د)، نیروهای امنیت داخلی شمال و شرق سوریه و دیده‌بان حقوق بشر سوریه (SOHR)؛ حملات انجام شده در دوره مذکور نشان می‌دهد که تبهکاران داعش نه تنها از نظر منطقه‌ای بلکه از نظر امنیت بین‌المللی نیز همچنان یک تهدید جدی است.

بر اساس داده‌های رسمی به دست آمده از نیروهای امنیت داخلی شمال و شرق سوریه، در ۵۹ حمله انجام شده توسط داعش، در مجموع ۳۳ نفر جان باختند و ۱۲ نفر زخمی شدند. در عملیات علیه هسته‌های مخفی داعش، ۱۰۰ تبهکار داعش دستگیر و ۷ هسته به طور کامل منهدم شد. از ۵۹ حمله انجام شده توسط داعش، ۳۲ مورد مستقیما نقاط نیروهای امنیت داخلی و ق‌س‌د را هدف قرار داد که در نتیجه آن ۱۴ نیروی امنیتی شهید و ۵ نیروی امنیتی زخمی شدند.

ترازنامه عملیات ق‌س‌د علیه هسته‌های داعش و حملات انجام شده توسط داعش بین ۸ دسامبر ۲۰۲۴ تا ۴ می ۲۰۲۵ به شرح زیر است: در مجموع ۲۵ عملیات، ۴۶ تبهکار داعش دستگیر و ۲ تبهکار داعش کشته شدند. در این مدت، در مجموع ۱۳ حمله توسط داعش انجام شد که در نتیجه آن ۱۲ مبارز ق‌س‌د شهید و ۶ مبارز ق‌س‌د زخمی شدند.

بر اساس داده‌های دیده‌بان حقوق بشر سوریه، تعداد کل تلفات در یک دوره ۵ ماهه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ نفر متغیر است. ۲۰ تا ۳۰ نفر از این افراد غیرنظامی و بقیه مبارز بودند. همچنین بین ۵۰ تا ۷۰ تبهکار داعش کشته شدند.

بیشترین حملات در دیرالزور

دیرالزور: هسته‌های محلی داعش در مناطق روستایی مانند البصیره، ذیبان و الطیانه با کمین‌های مسلحانه و حملات بمب‌گذاری‌شده مخل امنیت بوده‌اند.

جزیر (مرکده، تل حمیس، دَشیشه): مناطقی که هسته‌ها از آن به عنوان نقاط پنهان‌سازی و نفوذ استفاده می‌کنند.

رقه: به ویژه حملات بمب‌گذاری‌شده و کمین‌ها در بازارها قابل توجه است.

حسکه: ترور مقامات محلی و نیروهای امنیتی، نشانه‌ای از حملات هدفمند داعش است.

اردوگاه الهول: تلاش برای فرار از اردوگاه و فعالیت‌های تحریک‌آمیز تبهکاران داعش در داخل آن، نشان می‌دهد که منطقه همچنان شکننده است.

زمینه برای تجدید قوای داعش فراهم شده است

تسلط هیئت تحریر الشام (HTS) بر مناطق معینی در اطراف دمشق در ماه‌های اولیه سال ۲۰۲۵، نه تنها باعث تحرک مجدد گروه‌های مرتبط با القاعده بلکه ساختارهایی مانند داعش نیز شده است. افزایش نمایش پرچم و نشان داعش به ویژه در دمشق، پایتخت، و نوشتن شعارهای تهدیدآمیز بر روی ساختمان‌های دولتی، نشان می‌دهد که (داعش) نه تنها در شرق سوریه بلکه در غرب کشور نیز در تلاش برای سازماندهی مجدد است. پوشیدن لباس‌هایی با نشان داعش بر تن عاملان قتل‌عام‌های ساحل سوریه، برجسته شدن نام‌های مرتبط با داعش در حملات به دروزی‌ها و پیوستن تعداد زیادی از تبهکاران سابق داعش به برخی گروه‌ها در ساختارهای موسوم به ارتش ملی سوریه (SNA) تحت حمایت ترکیه، نشان می‌دهد که تهدید دیگر محدود به حملات روستایی نیست.

نقش ترکیه و خطوط حمایت

بسیاری از تحلیل‌های منطقه‌ای و منابع محلی گزارش می‌دهند که ترکیه از طریق حمایتی که از تبهکاران تحت فرماندهی خود در سوریه (به ویژه SNA) ارائه می‌دهد، تبهکاران داعش را دوباره به صحنه بازگردانده است. اطلاعات درز کرده در مورد ساختار SNA نشان می‌دهد که بسیاری از تبهکاران داعش با تغییر نام در این گروه‌ها فعالیت می‌کنند. این وضعیت گواه آن است که حملات فرامرزی ترکیه نه تنها مبارزه با داعش نیست، بلکه به طور غیرمستقیم پویایی‌هایی را ایجاد می‌کند که باعث احیای آن می‌شود.

فرماندهی ق‌س‌د و ائتلاف بین‌المللی

در آخرین اظهارات فرماندهی کل ق‌س‌د، این عبارات قابل توجه آمده است: «حملات داعش دیگر فقط جنگ مستقیم نیست، بلکه تهدیدهای روانی و ساختاری را نیز شامل می‌شود. هرگونه رخنه امنیتی در اردوگاه الهول می‌تواند راه را برای نفوذهای گسترده و اقدامات جمعی در آینده باز کند. همکاری ما با نیروهای ائتلاف از اهمیت حیاتی برخوردار است.»

ائتلاف بین‌المللی، به ویژه ایالات متحده آمریکا و فرانسه، تاکید می‌کنند که داعش وارد مرحله «بازسازی تاکتیکی» شده است و این روند از طریق اردوگاه الهول و زیرساخت‌های انرژی در شرق فرات انجام می‌شود. فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا (CENTCOM) در بیانیه‌ای در ژانویه ۲۰۲۵ خاطرنشان کرد: «برای نابودی دائمی داعش، نه تنها راه حل‌های نظامی بلکه راه‌حل‌های اجتماعی-سیاسی نیز ضروری است. تا زمانی که عناصر رادیکال در اردوگاه‌ها پاکسازی نشوند، ثبات بلندمدت امکان‌پذیر نیست.»

تاکتیک‌های هسته‌ای داعش و اهداف جدید

به نظر می‌رسد که داعش به جای حملات بزرگ در مناطق باز، از طریق هسته‌های مخفی و با روش‌هایی مانند بمب‌های دست‌ساز کنار جاده، ترور و کمین، خرابکاری در تانکرهای نفت و حملات ناگهانی به نقاط امنیتی عمل می‌کند. علاوه بر این، مدیران محلی، مراکز خدمات اجتماعی و زیرساخت‌های انرژی نیز از جمله اهداف حملات هستند.

هشدارها و شکاف‌های امنیتی

در صورت ادامه بی‌توجهی بین‌المللی به مناطقی مانند اردوگاه الهول، اجتناب‌ناپذیر است که داعش از این مناطق به عنوان مرکز لجستیک و نیروی انسانی استفاده کند. علاوه بر این، افزایش حضور نظامی ترکیه در داخل سوریه و روابط گرم آن با HTS، خطوط عبور و مناطق امن جدیدی را برای داعش ایجاد می‌کند. منابع ق‌س‌د گزارش می‌دهند که تلاش برای فرار از اردوگاه‌ها در ماه‌های اخیر افزایش یافته و دیوارهای امنیتی هم از داخل و هم از خارج تحت فشار قرار گرفته‌اند. اگر در سطح ائتلاف بین‌المللی و سازمان ملل متحد اقدامات جدی‌تری در این زمینه انجام نشود، به نظر می‌رسد که داعش تا اواخر سال ۲۰۲۵ با حملات سازمان‌یافته دوباره در دستور کار قرار گیرد.

داعش تمام نشده، به شبکه هسته‌ای تبدیل شده است

اگرچه به نظر می‌رسد داعش امروز از هدف حاکمیت جغرافیایی دور شده است، اما به شبکه‌ای از هسته‌ها تبدیل شده است که با ذهنیت جهاد بدون جغرافیا عمل می‌کند. این وضعیت آن را خطرناک‌تر و پیش‌بینی‌ناپذیرتر می‌کند. به ویژه تبهکاران داعش که در گروه‌های تحت حمایت ترکیه پنهان شده‌اند، نشانه‌های مهمی از بازسازی آن هستند. اگر جامعه بین‌المللی همچنان این تهدید را صرفا یک مسئله محلی بداند، داعش می‌تواند بار دیگر منجر به یک فاجعه گسترده شود.