سرگئی لاوروف، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی و مولود چاوش اوغلو وزرای امور خارجه روسیه، قطر و ترکیه در ۱۱ مارس اعلام نمودند که تلاش‌های جدیدی را برای حل بحران سوریه آغاز کرده‌اند.

قطر و دولت ترک دو کشوری هستند که از همان ابتدا در امور سوریه شروع به مداخله کرده و با حمایت از گروه‌های اخوانی باعث تغییر مسیر انقلاب سوریه و سوق دادن آن به بحرانی شدند که با گذشت ده سال همچنان ادامه دارد. هدف آنها نیز تنها دستیابی به قدرت در سوریه و ایجاد حکومتی دست‌نشانده توسط این دو کشور  بود. سه وزیر خارجه کشورهای ترکیه، قطر و روسیه نیز در نشست خبری خود ادعا کرده‌اند که تلاش‌های جدیدی را در خصوص حل مسئله انسانی همراه با تفاهمنامه‌های آستانه آغاز می‌کنند.

مسائل جدید باعث برگزاری نشست سه جانبه از سوی روسیه شده است

بعد از سفر مقامات روسیه در کشورهای عربی و شکست مسکو در تحمیل نظرات خود برای حل مسئله سوریه به جامعه بین‌المللی و برگزاری کنفرانس آستانه، اکنون روسیه نشسته دوحه را برگزار می‌کند. روسیه در ادامه تلاش‌های خود از طریق کنفرانس آستانه و تقسیم حاکمیت در سوریه بین دولت ایران و ترکیه از سال ۲۰۱۷، اکنون مسیر این تلاش‌ها و تفاهم‌های شکست خورده آستانه و سوچی را را تغییر می‌دهد.

با شکست به اصطلاح کمیته نگارش قانون اساسی که بسیاری از نشست‌های آن در ژنو بدون دستیابی به هیچ نتیجه‌ای برگزار شد و نیز با اصرار حکومت دمشق در خصوص برگزاری انتخابات ریاست جمهوری بر اساس قانون اساسی سال ۲۰۱۲، اکنون این نشست سه طرفه برگزار شده است.

نشست جدید همزمان با دهمین سالگرد شروع بحران سوریه و همراه با گسترش بحرانهای اقتصادی این کشور و خصوصا بعد ازشکست روسیه در متقاعد کردن کشورهای خلیج مانند عربستان سعودی و امارات برای عادی کردن روابط با حکومت دمشق و تلاش‌ها برای بازگرداندن به سازمان کشورهای آغاز شده است. واشنگتن و اروپا نیز پیش از این با این مسئله مخالفت کرده بودند.

آیا نشست‌های آستانه خاتمه می‌یابند؟

وزرای هر سه کشور اعلام کردند که دور نشست‌های جدید از نشست‌های آستانه چند جانبه‌تر خواهند بود و هدف از این نشستها این است که دستاوردهای آستانه از طریق این سه دولت حفظ و ابقا شوند. همچنین گروه‌هایی که در ادلب حضور داشته و از سوی دولتهای ترک و دمشق با حمایت روسیه مورد حمایت هستند، همچنان در این منطقه حضور خود را حفظ کنند. همزمان اشغالگری‌های دولت ترک در مناطق اشغال شده از طریق توافق‌های جدید تداوم می‌یابد. روسیه نیز از طریق برگزاری نشست دوحه تلاش می‌کند تا دستیابی به نتایج آستانه تکمیل شود، اما به شیوه جدیدی که تمامی موانع پیش روی آن از میان برداشته شوند که یکی از این موارد خاتمه دادن به مشروعیت کشورهای عربی و ادامه حضور ایران است.

چرا ایران از این فرایند کنار گذاشته می‌شود؟

عدم حضور ایران در توافق روس-ترک در سوریه مسئله جدیدی به شمار نمی‌رود، همچنین ایران در بسیاری از مجموعه نشست‌های آستانه نیز حضور نداشت و حتی در مواردی، حضور ایران در این نشست‌ها صرفا برای میانجی‌گری بین روسیه و دولت ترک بوده است. پیش از آن نیز ایران از نشست قدس که بین کشورهای رسیه، آمریکا و اسرائیل برگزار شد کنار گذاشته شده بود. در این نشست تصمیم گرفته شد که از حضور ایران در سوریه کاسته شود.

بعد از آنکه حاکمیت سوریه در سطح گسترده‌ای از سوریه با حمایت دولت دمشق هیچگونه پیروزی سیاسی بزرگی را در راستای مشروعیت دادن به دولت دمشق در برنداشت، تحریم‌های اقتصادی و سیاسی هر چه بیشتر افزایش یافته و مشاهده شد که حتی ایران به عنوان مانعی در برابر تلاش‌ها و منافع آنان عمل می‌کند. مقامات آمریکایی و غربی این پیام را به مسکو ارسال کردند که تا زمانیکه ایران در سوریه حضور داشته باشد، نباید مترصد هیچگونه راه حلی در بحران سوریه بود.

روسیه چه اهداف و منافعی را دنبال می‌کند؟

علی‌رغم طرح‌های روسیه، وقوع مسائل و مشکلاتی پیش‌بینی می‌شوند که بازگو کننده این مثل معروف است: دخل و خرجشان جور نیست. یعنی بر این اساس نمی‌توان منافع روسیه با قطر و دولت ترک را در راستای یک برآیند سیاسی تعریف کرد. زیرا با نگاهی کلی می‌توان گفت که توازن قوا بعد از این نشست بر خلاف منافع روسیه و حاکمیت این کشور در سوریه خواهد بود، آنهم به دلیل فقدان حضور ایران به عنوان متحد روسیه و حکومت دمشق است.

در خصوص نشست‌های جدید، محسن عبدالله از تحلیلگران سیاست در مصر و متخصص امور ترکیه اعتقاد دارد که برگزاری نشست دوحه نیز نمی‌تواند چیزی را تغییر دهد، این نشست، نشستی متمایز از نشست‌های آستانه و سوچی نیست، زیرا راهکارها و دولت‌های حاضر در آن یکی هستند و صرفا جای قطر با ایران عوض شده است. در خصوص عدم حضور ایران، عبدالله میهگوید: این نشست به تغییر رئیس جمهوری آمریکا و مخالفت وی با حضور ایران در حل بحران سوریه باز می‌گردد. اما همراه با این مسئله روسیه نیز تلاش می‌کند تا نظرات خود را در خصوص مسئله سوریه تحمیل کند، تا از این طریق بتواند ایران را از سوریه دور کند. زیرا ایران نیز برای تحمیل سیطره خود با روسیه رقابت می‌کند. از طرف دیگر مسکو از این طریق تلاش می‌کند تا سیمایی پاک و منزه را در مقابل واشنگتن از خود نشان دهد که این نشست بخشی از تلاش‌های نهایی برای حل بحران سوریه است.

عبدالله در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت که اعتقاد ندارد که آینده نشست دوحه، متمایز از نشستهای آستانه و سوچی نخواهد بود، خصوصا که اظهارات اخیر طرفین شرکت کننده در آن، به نوعی تکرار گفته‌های آستانه و سوچی به شمار می‌رود. علاوه بر آن بخشی از اظهارت دور از واقعیت هستند. عبدالله در بخش دیگری از سخنان خود در رابطه با سوریه خاطرنشان ساخت که تهدیدات جدیدی مطرح نیستند، بلکه از اظهارات مسکو معلوم می‌شود که نیروهای کورد و خودمدیریتی که با عنوان تجزیه‌طلبی از آنها یاد شده است، دور از واقعیت بوده و امریکا نیز از این مسئله به خوبی اطلاع دارد و می‌داند که نیروهای سوریه دمکراتیک هیچگاه درصدد تجزیه سوریه نبوده‌اند.

عبدالله در بخش دیگری از ارزیابی‌های خود در خصوص اظهارات طرفین شرکت کننده در خصوص کورد گفت: این اظهارات درست نیستند، دور از واقعیت بوده و تنها تلاش‌های روسیه برای کنترل دمشق و دور کردن ایران از مسئله سوریه هستند؛ از طرف دیگر پاک و منزه جلوه داده روسیه در مقابل آمریکا و ارسال این پیام به بایدن است که آمریکا نیز می‌تواند در دستیابی به راه حلی برای بحران سوریه مشارکت کند.

از سوی دیگر بها عوام از روزنامه‌نگاران سوری در این باره گفت: دیدار لاوروف از قطر در میانه دیدارهای وی از کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی صورت گرفت، در این دیدارها در خصوص بحران سوریه و تلاش‌ها برای همکاری دولت‌های عربی برای حل بحران گفتگوهایی صورت گرفته است.

عوام در این باره اظهار داشت که روسیه تلاش می‌کند تا حمایت کشورهای عربی و خصوصا کشورهای منطقه خلیج را کسب کند تا بتواند مسائل اقتصادی و انسانی سوریه به گونه‌ای حل شوند. عوام در ادامه افزود: من اعتقاد ندارم که در مقابل برگزاری نشست‌های جدید برای مذاکرات در خصوص حل مسائل انسانی و اقتصادی در سوریه، نیروهای مخالف برای رژیم ممانعتی ایجاد کنند. همین مسئله نیز بحران را تداوم می‌بخشد و باعث شکست تلاش‌های بین‌المللی و منطقه‌ای برای حل سیاسی مسئله می‌شود.

هیچ یک از کشورها نمی‌توانند بدیل دیگری را به جای ایران بگذارند

عوام در رابطه با جایگزین شدن قطر به جای ایران اظهار داشت: باید از این مسئله اطلاع حاصل شود که مسکو هم نمی‌خواهد و هم نمی‌تواند قطر را با ایران تعویض کند. زیرا قطر تحت تاثیر و فرامین دولت ترک عمل کرده و منافع آنکارا را تامین می‌کند و از طرف دیگر قطر مانند ایران یک بازیگر اصلی در مسئله سوریه به شمار نمی‌رود. دولت ترک خواهان حضور در نشست روسیه و قطر بود تا بر این نکته تاکید نماید که دوحه در مسئله سوریه با ترکیه متحد است. قطر نیز از این مسئله استفاده کرد تا بتواند این دیدار را به عنوان برگزاری نشستی جدید بازتاب داده و  نقش خود را به جای نقش ایران در مسئله سوریه پر رنگ‌تر نشان دهد. اما در حقیقت، قطر نمی‌تواند در داخل یا خارج سوریه، مانعی برای ایران باشد و مسکو و آنکار نمی‌توانند ایران را از مسئله سوریه دور کنند. و دور کردن ایران از سوریه تنها از طریق فشارهای آمریکا یا واکنش و موضع متحد کشورهای عربی در این باره امکان‌پذیر است. یا این بحران از طریق ائتلاف روسیه، آمریکا و ترکیه مدیریت می‌شود، یا از طریق روسیه، آمریکا و کشورهای جامعه عربی. راه بدیل آن نیز ائتلافی آمریکایی-روسی است که بر تمامی طرف‌های داخلی و خارجی خود تحمیل کند.

 عوام در خاتمه ارزیابی‌های خود از بحران سوریه اظهار داشت: با در نظر گرفتن تمامی سناریوها، و تهدیدات و منافع تحرکات اخیر روسیه در آینده بحران سوریه، از طریق واکنش امریکا مشخص می‌شود. آمریکا از قدرت نهایی تصمیم‌گیری برخوردار است. تمامی اقداماتی که تلاش می‌کنند نقش واشنگتن را در خاورمیانه نادیده بگیرند، یا تلاش می‌کنند بدون حضور و نقش آمریکا آن را حل کنند، به موفقیتی دست نیافته و غیر از تبلیغات چیز دیگری نمی‌توانند باشد.

منبع: ANHA