گفتوگوهای دومین نشست کنفرانس بین‌المللی مرکز تحقیقات استراتژیک روژآوا (NRLS)، به سود جستن درس گرفتن از تجربیات تاریخی معاهده لوزان اختصاص داشت، همچنین تاکید کردند که کوردها باید خودشان سرنوشت خود را تعیین کنند.
کار کنفرانس کنفرانس بین‌المللی مرکز تحقیقات استراتژیک روژآوا (NRLS) با عنوان “لوزان: اصلاح و مسائل صلح و امنیت منطقه‌ای”، در شهر حسکه به کار خود ادامه می‌دهد.
نشست دوم با عنوان “خوانشی تاریخی در رابطه با معاهدات منعقد شده علیه کوردها در قرن بیستم”، به سرپرستی یکی از اعضای مرکز تحقیقات استراتژیک روژآوا، رفیق فاطمی برگزار شد. این نشست شامل دو موضوع اصلی بود: اول “خوانشی تاریخی برای معاهده سیور (۱۹۲۰) و معاهده قاهره (۱۹۲۱)”، توسط نویسنده و محقق تاریخ، فارس عثمان ارائه شد؛ موضوع دوم توسط عضو کمیته‌ی رهبری پ.ی.د، فوزه یوسف با عنوان "تاریخ معاهده لوزان، علل واقعی و مسائلی برجا مانده از آن"، ارائه شد.
نویسنده و مورخ، فارس عثمان موضوع خود را با عنوان “خوانشی تاریخی برای معاهده سیور (۱۹۲۰) و معاهده قاهره (۱۹۲۱)” ارائه کرد.
ابتدا فارس عثمان از معاهده سیور در سال ۱۹۲۰ به عنوان نقطه عطفی در تاریخ کوردها یاد کرد، زمانی که دولت‌های مقتدر "بیش از ۳۰ دولت" حق استقلال کوردها و ایجاد یک کشور مستقل کوردی را به رسمیت شناختند اعلام این معاهده در ۲۰ آگوست ۱۹۲۰، امید کوردها را برای ایجاد یک دولت
در کنار دولت‌هایی که پس از جنگ جهانی اول تاسیس شدند.
فارس عثمان در مورد کنگره پاریس “کنگره‌ی صلح” سخن گفت، که با شرکت ۳۲ دولت و هیئت‌های غیر رسمی در ۱۸ دسامبر ۱۹۱۸ در پاریس برگزار شد و تا ۲۱ دسامبر ۱۹۲۰ ادامه یافت، همچنین به مواضع بریتانیا و فرانسه و آمریکا و دولت عثمانی و ایران در کنگره اشاره کرد.
عثمان به مهم‌ترین نتایج اشاره کرد و گفت: “دولت‌های تقسیم کننده کوردستان نمی‌خواهند که مسئله کورد به عنوان مسئله‌ی بزرگ‌ترین خلق خاورمیانه، به موضوعی جهان تبدیل شود، که بدون دولت و محروم از هر نوع حقوقی در سرزمین تاریخی خود زندگی می‌کنند. دولت‌های تقسیم کننده‌ی کوردستان، هر اختلافی هم که داشته باشند، علیه مسئله کورد متحد می‌شوند، بهترین مدرک نیز، اتحاد ایران و ترکیه در جریان معاهده سیور است. همچنین حضور و مشارکت کوردها در کنفرانسی بین‌المللی عامل مثبتی است و مسئله کورد را در دستور کار قرار می‌دهد و برعکس آن، غیاب کورد باعث فراموشی مسئله‌ی کورد و به کارگیری از آن به عنوان یک کارت برای گفتگو و تهدید از آن بهره می‌برند همانند آن‌چه در معاهده‌ی لوزان اتفاق افتاد. باید جنبش سیاسی کوردی با هماهنگی نخبگان فرهنگی کوردی باید تجربیات و شکست‌های کورد را، همراه با شناسایی دلایل عینی و درس گرفتن از این شکست‌ها را ارزیابی کنند”.
“صد سال از لوزان گذشت، اما صد سال نیز مبارزه و قیام کوردها وجود داشته است”
موضوع دوم توسط فوزه یوسف عضو کمیته رهبری پ.ی.د با عنوان "تاریخ معاهده لوزان، علل واقعی و مسائلی برجا مانده از آن"، ارائه شد.
فوزه به این اشاره کرد که: “سیاست بریتانیا به نوعی پیش می‌رفت، تا ائتلاف کمالیستی - بلشویکی علیه امپراتوری بریتانیا شکل نگیرد، بنابراین می‌دانست که هرگونه اقدام علیه ترکیه منجر به قیام خلق‌های اسلامی در هند و مصر و جهان عرب و کشتار علیه مسیحیت و ارمنی‌ها به راه می‌افت، و نمی‌توانست از کمالیزم به عنوان سدی در برابر روسیه بلشویکی استفاده کند”.
همچنین به سیاست‌های روسیه‌ی بلشویکی آن زمان اشاره کرد و گفت: “حمایت آتاتورک علیه انگلیس، اظهارات لنین مبنی بر این‌که قسطنطنیه باید به مالکیت ترکیه در آید، همچنین موضع استالین در قبال سیاست سرکوب‌گرانه دولت ترکیه علیه قیام کوردها در دهه ۱۹۳۰ نشان دهنده سیاست بلشویک‌ها علیه کوردهاست”.
همچنین این را توضیح داد: “فرانسه در مورد سیاست انگلیس مردد بود و از محروم شدن از سهم خود می‌ترسید، بنابراین دایما با طرح انگلیس از جمله سیاست در قبال کوردها و سایرخلق‌ها مانند مسیحیان، مخالفت می‌کرد، بنابراین موضع فرانسه با از یاد بردن خلق‌ها یا آن‌چه از آن به عنوان اقلیت‌ها نام می‌بردند، که نتیجه‌ی آن اختلاف بر منافع است. بدین ترتیب، ابعاد نظامی و تغییرات پیش از لوزان زمینه را برای ظهور این ائتلاف فراهم کرد”.
همچنین فوزه به وضعیت کورد در آن دوره اشاره کرد و گفت: "تقسیم جنبش کورد در زمان سلطان عبدالحمید، درگیری بین نیروهای کورد سواره نظام حمیدیه و ارمنیان بود. سپس سواره نظام حمیدیه علیه بدرخان بیگ در سال۱۸۷۶-۱۹۰۹ مورد استفاده قرار گرفتند. در دهه‌ی ۱۹۹۰ برخی از آنها موافقت کردند با بورژوازی ترکیه تفاهم ایجاد کنند به شرطی که حقوق سابق خود را حفظ کند. برخی دیگر خواستار جدایی بودند. این دو دستگی باعث شد در آن مرحله‌ی سرنوشت ساز زیان استراتژیک وارد شود. جنگیدن در کنار مصطفی کمال و اجرا نکردن قانون ترکیه در سال ۱۹۲۱ و قانون اتونمی پایانی بر خواسته‌های جنبش کورد در آن دوره بود”.
همچنین فوزه به معاهده‌ی لوزان اشاره کرد و گفت: “در معاهده لوزان، نه در حقوق اقلیت‌ها و نه در هیچ سند رسمی حاوی ۱۴۳ ماده است اسمی از کورد برده نشد”، سپس به مائده‌ی حقوق اقلیت‌ها اشاره کرد و گفت: “در بخشی آمده بود، حکومت ترکیه لازم است به طور کامل از زندگی و آزادی شهروندان ترکیه صرف نظر از هویت و زبان و اتنیک و آیین آنها محافظت کند، تمامی شهروندان ترکیه می‌توانند در مکان‌های عمومی و خصوصی، به طور آزادانه آیین و باورهایشان را پیاده نمایند، به شرطی که به سیستم عمومی و رفتار‌های والا احترام گذاشته شود”.
در پایان گفت: "از معاهده لوزان به عنوان پیمان صلح نام برده شد، اما در واقع یک پیمان جنگی بود، تفاوت لوزان با کنگره‌ی ژنو در چیست. تا هر زمانی که لوزان ادامه یابد، کوردها تسلیم نخواهند شد، صد سال مقاومت و قیام وجود داشته است، وظیفه تاریخی بر دوش ماست و باید از تاریخ درس بگیریم، باید از معاهده لوزان درس بگیریم و سرنوشتخودمان را تعیین نماییم”.
سپس شرکت کنندگان صحبت کردند، و اکثر آنها تاکید کردند که لوزان فرصتی برای ترکیه بود تا هژمونی دولتی خود را تحمیل نماید. همچنین کوردها می‌توانند تاریخ خود را احیا کنند این وظیفه بر دوش همه است و باید حقیقت تاریخ را آشکار کنند و خود را زنجیرهای اشغال‌گران برهانند، همچنین خوانشی واقعی برای تاریخ انجام شود، زیرا تاریخ تکرار نمی‌شود ولی رویداد‌های تاریخی تکرار می‌شوند، همچنین جوامعی چون ارمنی و آشوری نیز قربانی لوزان بودند.
همچنین محقق مصری، الهام میلجی از قاهره نیز با برنامه زوم شرکت کرد و با ابراز عشق به خلق کورد ابراز امیدواری کرد کوردها از تجربیات درس گرفته و به دولت‌های خارجی اتکا نکنند و به خود تکیه کنند.
