پروفسور حامد بوزآرسلان با ارزیابی بحث‌ها در زمینه مسئله کورد گفت: «هدف حل مسئله نیست. آنها مشروطیت کوردها را به رسمیت نمی‌شناسند. تحمیلی برای بودن تحت حاکمیت ترک‌های سنی وجود دارد. کوردهایی که این را رد می‌کنند، درست مانند روژاوا مورد هدف قرار می‌گیرند.»
بوزآرسلان با اشاره به اینکه؛ در حالی که موازنه‌ها دوباره در خاورمیانه در حال تغییر هستند، کوردها باید یکپارچگی داخلیشان (اتحادش) را تضمین کنند، تاکید کرد که مسئله کورد به یک سرزمین محدود نمی‌شود و این یک مشکل منطقه‌ای است که باید به خوبی درک شود. بوزآرسلان با توجه به ضربات سنگینی که اخیراً به ایران وارد شده است، گفت: «جنبش‌های جدیدی در ایران وجود دارد. در این روند کوردها چه بخواهند و چه نخواهند نقش بسیار مهمی خواهند داشت. ما این را در سال ۲۰۲۲ دیدیم. در سال ۲۰۲۲ شعار ژن، ژیان، آزادی که از کوردستان برآمده بود به شعار ایران تبدیل شد و به عنوان شعاری با منشا کوردستان، در بلوچستان مطرح شد. از این به بعد برای کوردها ضروری است که سناریوهای مختلف را در نظر بگیرند.»
با دست دادن دولت باغچلی، رئیس م‌ه‌پ، شریک رژیم حزب آک‌پ، با اعضای پارلمان دم پارتی و فراخوان بعدی او به عبدالله اوجالان، رهبر خلق کورد، که ۲۶ سال است در شرایط شکنجه نگهداری می‌شود، بحث‌ها دوباره در ترکیه بر سر موضوع حل مسئله کورد آغاز شد. این فراخوان دولت باغچلی در زمانی که موازنه‌ها در خاورمیانه در حال تغییر است، چه معنایی دارد؟ آیا دولت ترکیه واقعاً خواهان حل مسئله کورد است که حتی از نام بردن آن خودداری می‌کند؟ این فراخوان مستقیم به عبدالله اوجالان به چه معناست؟ با جابجایی مجدد موازنات در خاورمیانه، چه چیزی در انتظار کوردها است؟
در مورد پاسخ به همه این سوالات با حامد بوزآرسلان، کارشناس خاورمیانه، استاد دانشکده علوم اجتماعی پاریس، که متخصص این موضوع است، گفتگو کردیم.
«شفافیت وجود ندارد»
پروفسور بوزآرسلان خاطرنشان کرد که اظهار نظر سالم در مورد این موضوع دشوار است زیرا بحث‌ها در ترکیه بر سر حل مسئله کورد شفاف نیست، وی گفت: «فراخوان باغچلی در ترکیه بسیار مورد بحث قرار گرفت. این موضوع در محافل کوردی نیز مطرح شد. تحلیل این تحولات بسیار دشوار است، زیرا بزرگترین مانع در این زمینه عدم شفافیت است. چه کسانی در این فرآیند دخیل هستند؟ کدام بازیگران نقش دارند؟ آیا م‌ه‌پ نماینده خود یا سایر نیروها است؟ تنش‌های درون حزب آک‌پ به دلیل مسئله کورد چیست؟ ما پاسخ همه این سوالات را نمی‌دانیم.»
«دغدغه آنها حل مسئله کورد نیست»
بوزآرسلان کارشناس مسائل خاورمیانه با اشاره به اینکه تحولات خاورمیانه ممکن است باغچلی را به چنین فراخوانی سوق داده باشد، گفت: «جنگ در لبنان در زمانی که باغچلی این فراخوان را مطرح کرد ادامه داشت. رژیم اسد هنوز سقوط نکرده بود. ممکن بود اسرائیل در مسئله کورد مداخله کند. این وضعیت ترکیه را ضعیف می‌کند. آنها این ایده را اتخاذ می‌کنند که 'ما باید این کار را به جای اسرائیل انجام دهیم'. این ایده که ما نباید این موضوع را به قدرت‌های خارجی بسپاریم، بلکه خودمان این کار را انجام دهیم، در دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ بیان شد. ماهیت این رویکرد و فراخوان‌ها عدم به رسمیت شناختن مسئله کورد است. هدف اصلی در اینجا جلوگیری از تنش‌های موجود برای مدت کوتاهی است.
این رویکرد همان چیزی است که امروزه مطرح یا اجرا می‌شود. ما نمی‌دانیم که آیا نگرش فعلی پس از سرنگونی اسد ادامه خواهد داشت یا خیر. در هر صورت، آمریکا و اروپا از مذاکرات کوردها و ترکیه حمایت می‌کنند. در میان کوردها نیز چنین انتظاری وجود دارد. به هر حال در ترکیه مخالفتی وجود ندارد.
«آنها نمی‌خواهند مشروعیت مردم کورد را به رسمیت بشناسند»
بوزآرسلان با تاکید بر اینکه فراخوان‌ها و نگرش‌های مطرح شده در زمینه حل مسئله کورد به دور از به رسمیت شناختن وجود مسئله کورد و مشروعیت مردم کورد است، افزود: «از دیدگاه من مهمترین نکته مسئله این نیست که اوجالان به مجلس بیاید یا نه، بلکه مسئله این است که مسئله کورد و مشروعیت مردم کورد به رسمیت شناخته شود. اگر این اتفاق نیفتد، بروز مشکلات جدید در آینده اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. فراخوان‌های صورت گرفته قطعا به معنای به رسمیت شناختن مسئله کورد نیست. به رسمیت شناختن مسئله و مردم کورد و پدیده مشروعیت محدود به ترکیه نیست. باید پذیرفت که مسئله کورد یک پدیده مربوط به کل خاورمیانه است. علاوه بر این، نه کوردهای سوریه و نه کوردهای ترکیه خواهان استقلال نیستند. اگر قصد جدی باشد، موقعیت روژاوا می‌تواند به رسمیت شناخته شود.»
«یک تحمیل برای بودن تحت حاکمیت ترک‌های سنی وجود دارد»
بوزآرسلان با اشاره به اینکه تحمیل دولت ترکیه به مردم کورد برای بودن تحت حاکمیت ترک‌های سنی ادامه دارد، گفت: «وقتی به رویکرد موجود نگاه می‌کنیم، موارد زیر مطرح می‌شود: خوب، شما وجود دارید، ما می‌توانیم وجود شما را بپذیریم، شاید ظلمی در حق شما روا داشته شده است. اما الان شما در مجلس نمایندگی دارید. شما یک رهبر دارید. این تحمیل وجود دارد که بعد از اینکه همه اینها را پذیرفتیم، شما نیز باید تحت فرمان ترکیه یا ترک‌بودن قرار بگیرید.
این در واقع همان چیزی است که در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ اتفاق افتاد. وقتی به گفتمان اردوغان و حزب آک‌پ در آن زمان نگاه می‌کنیم، نگرش رژیم موجود این بود: بسیار خوب، ما وجود کورد را قبول داریم. ما همچنین برای یک روند صلح آماده هستیم. خوب، ما ظلم‌هایی مانند آتش‌زدن روستاها را محکوم می‌کنیم. ما می‌گوییم در این مورد حق با شماست. پس از انجام همه اینها، شما نیز تحت فرمان ترک‌بودن سنی خواهید بود.
«روژاوا هدف است زیرا تسلیم نمی‌شود»
از آنجایی که کوردهای سوریه در آن زمان این تحمیل و دیکته را رد کردند، روند صلح سقوط کرد و ترکیه سیاست خصمانه را با روژاوا در پیش گرفت.
به عبارت دیگر، سؤال این است که آیا کوردها به عنوان کورد پذیرفته می‌شوند یا به عنوان قدرتی در دست ترک‌ها؟ اینها خوانش من از بحث‌های اخیر است. همانطور که گفتم نمی‌توانم از این اظهارنظرها فراتر بروم زیرا در وضعیت شفافی نیستیم و کوچک‌ترین سند و اطلاعاتی در این زمینه ندارم.»
«قدرت عبدالله اوجالان پذیرفته شده است»
بوزآرسلان با بیان اینکه فراخوان‌های دولت باغچلی به رهبر خلق کورد عبدالله اوجالان نشان از پذیرش قدرت عبدالله اوجالان است، خاطرنشان کرد: «گفتن سلاح‌ها را کنار بگذار به پ‌ک‌ک بی‌معنی است.» بوزآرسلان افزود: «به هر حال وقتی به ۱۰ سال گذشته نگاه می‌کنیم، مبارزه مسلحانه پ‌ک‌ک علیه دولت ترکیه در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. اما وجود پ‌ک‌ک امروز یک حضور نمادین و مرجع جنبش کورد در ترکیه است. حزبی است که نمادی برای کوردها محسوب می‌شود. اوجالان رهبری است که در میان کوردها به عنوان نماد پذیرفته شده است. با این حال، اگر از مبارزه مسلحانه صحبت کنیم، دشوار است که از مبارزه مسلحانه قوی پ‌ک‌ک در ترکیه پس از سال ۲۰۱۵ صحبت کنیم.
«مسئله کورد یک مسئله منطقه‌ای است»
حضور کوردها در مجلس و بازپس‌گیری شهرداری‌ها با وجود قیم‌ها و کسب پیروزی در هر انتخابات نشان از شکست نخوردن کوردهاست. جامعه کورد جامعه‌ای بسیار آگاه است. محور مقاومت کوردها اکنون به سمت زمینه‌های بسیار متفاوتی رفته است. مسئله کورد موضوعی است که مدت‌ها قبل از پ‌ک‌ک شروع شده و تا امروز ادامه دارد. مسئله کورد نه تنها در ترکیه بلکه یک مسئله منطقه‌ای نیز هست. همه این مشکلات در سخنرانی‌های باغچلی و حزب آک‌پ دیده نمی‌شود.»
«کوردها باید یکپارچگی داخلی خود را تضمین کنند»
بوزآرسلان در پاسخ به این سوال که با تغییر مجدد موازنه‌ها در خاورمیانه چه چیزی در انتظار کوردها در منطقه است، خاطرنشان کرد: «سوال واقعی باید این باشد که کوردها در این روند چه باید بکنند.» بوزآرسلان اظهار کرد: «نقشی که آمریکا در منطقه به ویژه سوریه خواهد داشت بسیار مهم است. من فکر می‌کنم که نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و تصمیمات اتخاذ شده توسط دولت آینده دونالد ترامپ تعیین‌کننده خواهد بود. اما در اینجا لازم است جنبش‌ها و بازیگران کورد را نقد کرد. باید این سوال را مطرح کرد که کوردها چه باید بکنند؟ چون نباید همه چیز را از بیرون انتظار داشته باشیم. کوردها در مورد برخی مسائل کاملاً غیر فعال عمل می‌کنند. همانطور که بارها گفته‌ام، مهمترین کاری که در حال حاضر باید انجام داد این است؛ تضمین یکپارچگی داخلی کوردها.
اینکه الان کوردستان (اقلیم کوردستان) در عراق وجود دارد خودش یک معجزه است. هیچکس نمی‌توانست چنین موقعیتی را در دهه ۸۰ پیش‌بینی کند.
اما وقتی امروز به کوردستان نگاه می‌کنیم، کوردستانی وجود دارد که به دو قسمت تقسیم شده است. کوردستانی وجود دارد که بخشی از آن نسبت به ایران و بخشی دیگر نسبت به ترکیه بسیار با ترس عمل می‌کند. یکپارچگی بین این دو کوردستان باید تضمین شود. و حتی اگر روابط کوردستان عراق و روژاوا به نقطه کاملی نرسیده باشد، باید بهبود یابد و ادغام داخلی بین دو منطقه تضمین شود. مرزها باید باز شوند، کوردستان عراق باید روژاوا را به رسمیت بشناسد و تلاش کند دیپلماسی مشترک با روژاوا ایجاد کند. کارهای زیادی برای انجام این مسائل وجود دارد. یکی از کلیدهای این سوال که در آینده چه چیزی در انتظار کوردها است، نگرشی است که در این مرحله ارائه خواهد شد.»
«استراتژی شبه‌نظامیان ایران کاملاً شکست خورده است»
بوزآرسلان در پاسخ به سوال ما در مورد اینکه در ایران که پس از حملات ۷ اکتبر حماس ضربه‌های مهمی را در استراتژی خاورمیانه متحمل شد و برای کوردها به عنوان یک عنصر ناشناخته معادله باقی مانده است، چه اتفاقی خواهد افتاد، خاطرنشان کرد که کوردها از این پس باید سناریوهای متفاوتی را در نظر بگیرند. بوزآرسلان گفت: «ایران اخیراً شکست نمادین بسیار سنگینی را متحمل شده است. خمینی چند سال پیش گفته بود: 'اگر به جمهوری ایران تبدیل شویم، غرب فوراً ما را می‌پذیرد. اما ما هرگز به جمهوری ایران تبدیل نخواهیم شد، زیرا ما جمهوری اسلامی ایران و انقلاب اسلامی ایران هستیم. 'به عبارت دیگر می‌گفت انقلاب اسلامی ایران، انقلابی فراتر از ایران بود، انقلابی که کل خاورمیانه را در بر خواهد گرفت. این استراتژی مستلزم وجود شبه‌نظامیان طرفدار ایران بود. در این مرحله، استراتژی ایران به طور کامل شکست خورده است.
ایران در یمن، عراق، لبنان و سوریه شکست خورد.
«کوردها باید سناریوهای مختلفی را در نظر بگیرند»
این وضعیت باعث زیان جدی مشروعیت در ایران می‌شود. اگر ایران دیگر نتواند انقلاب خود را صادر کند و از طریق شبه‌نظامیان جمعیتی در خاورمیانه ایجاد کند، مشروعیت این رژیم چگونه خواهد بود؟ بر این اساس، حتی اگر انتظار انقلاب و فروپاشی نظام در ایران را نداشته باشیم، ممکن است تحرکات جدیدی رخ دهد. در این روند کوردها چه بخواهند و چه نخواهند نقش بسیار مهمی خواهند داشت. ما این را در سال ۲۰۲۲ دیدیم. در سال ۲۰۲۲ شعار ژن، ژیان، آزادی که از کوردستان آمده بود به شعار ایران تبدیل شد و به عنوان شعاری با منشا کوردستان، در بلوچستان مطرح شد. از این به بعد برای کوردها ضروری است که سناریوهای مختلف را در نظر بگیرند.»
