سری ثریا اوندر یکی از مهم‌ترین سیاستمدارانی بود که موفق شد در روندهای صلح و گفتگو «میانجیگری» کند و به این ترتیب در تاریخ جای گرفت. نقش وی در هیئت امرالی به نماد دورانی تبدیل گشت که طی آن ترکیه بیش از هر زمانی به صلح نزدیک شد.
سری ثریا اوندر، معاون رئیس پارلمان ترکیه و عضو هیئت امرالی حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها (دم پارتی)، پس از ۱۸ روز بستری در بیمارستان فلورانس نایتینگال استانبول درگذشت.
سری ثریا اوندر یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های جنبش سیاسی کورد در ترکیه بود. اوندر همواره با گفته خود مبنی بر اینکه «قطعا روز صلح محقق خواهد شد، ما تا فرارسیدن آن روز دست از مبارزه نخواهیم کشید»، ایمان خود را به صلح بیان می‌کرد. اوندر طرفدار صلح و مدافع یک جامعه دموکراتیک بود. همچنین به عنوان نمود هنر ظاهر شد. اوندر که در خط تلاقی هنر و سیاست قرار داشت، در روندهای صلح نقشی اصلی ایفا کرد و در هر دوره‌ای با موضع ثابت، گفتگو و صلح‌طلبی خود، توجه‌ها را به خود جلب می‌کرد.
اسلام را آموخت و سوسیالیسم را برگزید
اوندر، سال ۱۹۶۲ در یک خانواده ترکمن در سَمسور متولد شد که تقریبا همه اطرافیان آنان کورد بودند. وی در هشت سالگی پدر خود را از دست داد. پدر اوندر یکی از بنیانگذاران سازمان سمسور حزب کارگران ترکیه (TÎP) بود. خانوده مادری وی پایبند به سنت متفاوت جنبش نورجو بودند. این دو سنت متضاد بر افکار اوندر تاثیر گذاشتند. سری ثریا اوندر در مصاحبه‌ای اظهار داشت: «خانواده پدری من سوسیالیست و خانواده مادری‌ام نورجو بودند؛ هر دو نیز خارج از نظام بودند. به این ترتیب من با هر دو سنت آشنا شدنم، البته در نهایت سوسیالیسم را برگزیدم.»
کودتای ۱۹۸۰ و دوران زندان
اوندر در سال‌های تحصیل در مقطع متوسطه با افکار چپ آشنا شد و در دوران دبیرستان به گروه‌های انقلابی و چپ پیوست. سال ۱۹۷۸ و در حالیکه هنوز دانش‌آموز مقطع دبیرستان بود، به دلیل اعتراض به قتل‌عام مَرعَش زندانی شد.
پس از پایان دوران دبیرستان، در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آنکارا پذیرفته شد. در آنکارا در «سیاست انقلابی» جای گرفت. وی در زمان وقوع کودتای ۱۲ سپتامبر ۱۹۸۰، در سن ۱۸ سالگی بود. پس از کودتا مبارزات سیاسی وی شدت و حدت بیشتری به خود گرفت. یک سال بعد، به دلیل فعالیت‌های سیاسی بازداشت و زندانی شد. اوندر هفت سال در زندان‌های ماماک، اولوجانار و هایمانا زندانی بود و در این دوران با شکنجه مواجه شد و دست به اعتصاب غذا زد.
راننده، سینماگر، سیاستمدار...
اوندر پس از آزادی از زندان در استانبول سکونت گزید. قبل از آغاز به کار به عنوان فیلمنامه‌نویس، در مشاغل متعددی از جمله به عنوان راننده کامیون، مشغول به کار بود. علاقه اوندر به سینما و فیلمنامه‌نویسی با فیلم «دیوار» آغاز شد. اوندر درباره ایام مذکور می‌گوید: «من در این دیوار حضور داشتم، پی بردم که من تنها نیستم. بعد از آن نوشتن را آغاز کردم.» با آموزش‌هایی که دید، یاد گرفت که چگونه خشم خود را با زیبایی‌شناسی درآمیزد و به این ترتیب نخستین فیلم خود را با نام «بین‌الملل» ساخت.
فیلم بین‌الملل (۲۰۰۶) توجه‌ها را به خود جلب کرد، پس از آن به عنوان فیلمنامه‌نویس، کارگردان و بازیگر در فیلم‌هایی نظیر O… Çocuklari، Dugun Dernek و Yeralti حضور داشت.
اوندر در سال ۲۰۱۱ وارد عرصه سیاست شده و به عنوان نماینده پارلمانی استانبول از لیست حزب صلح و دموکراسی (ب‌د‌پ) انتخاب شد. وی یکی از بنیانگذاران حزب دموکراتیک خلق‌ها (ه‌د‌پ) بود که در سال ۲۰۱۳ تأسیس شد و به عنوان معاون رئيس مشترک این حزب فعالیت کرد.
مسئله کورد از دیدگاه اوندر صرفا مسئله خلق کورد نبود. بلکه در بطن آن استعمار، ستم، ظلم دولت، ذهنیت استبدادی، برخورد بیگانه‌ساز و رویکرد نابرابر در کشور، نهفته بود.
اوندر پیام‌های رهبر آپو را به خلق‌ها رساند
سری ثریا اوندر در جریان مذاکرات صلح (روند چاره‌یابی) که در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵ ادامه داشت، یکی از مهم‌ترین بازیگران هیئت امرالی بود. وی در دیدارهای انجام شده با رهبر آپو در زندان امرالی حضور داشت و در گسترش روند و جلب حمایت افکار عمومی، نقش مهمی ایفا کرد.
اوندر در جریان مراسم نوروز ۲۰۱۳ شهر آمد، فراخوان «سلاح‌ها را خاموش کنید» رهبر آپو را قرائت کرد.
اوندر در تظاهرات ۲۰۱۳ پارک گَزی در مقابل ماشین‌های ساختمان‌‌سازی ایستاد و اجازه قطع درختان پارک را نداد و گفت: «من نماینده درختان نیز هستم» و به یکی از نام‌های نمادین این مقاومت تبدیل شد.
اوندر در مراسمات نوروز ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ نیز پیام‌های رهبر آپو را برای افکار عمومی قرائت کرد.
در جریان مذاکرات «روند چاره‌یابی»، روز ۲۸ فوریه ۲۰۱۵ متن توافق ۱۰ ماده‌ای دولماباغچه را قرائت کرد که میان معاون نخست‌وزیر یالچِن آکدوغان و هیئت ه‌د‌پ امضا شده بود. این توافق، چشمگیرترین گام در روند چاره‌یابی بود. اما پس از آنکه ه‌د‌پ در ۷ ژوئن ۲۰۱۵ حدنصاب انتخاباتی را پشت سر گذاشت و حزب عدالت و توسعه (آک‌پ) اکثریت خود را از دست داد، روند متوقف شد. به دلیل امتناع اردوغان از پذیرش توافق دولماباغچه، روند مذکور پایان یافت.
با حملات دولت ترکیه به مناطق حفاظتی مدیا، جنگ و درگیری از سر گرفته شد. در عرصه سیاسی، هدف این بود که ه‌د‌پ فاقد تأثیر گشته و فشار و زندان علیه اعضای ه‌د‌پ افزایش یافت. در نتیجه این فشارها، سال ۲۰۱۶ مصونیت پارلمانی تعداد زیادی از نمایندگان ه‌د‌پ برداشته شد. به دلیل سلب مصونیت این نمایندگان، صدها نفر از جمله نمایندگان پارلمان و سیاستمداران ه‌د‌پ زندانی شدند. اوندر، یکی از مهم‌ترین چهره‌های روند چاره‌یابی نیز در میان افرادی بود که زندانی شدند.
علیرغم بهای زیادی که در پی داشت، آنچه را که باور داشت بیان کرد
اوندر سال ۲۰۱۶ زندانی شد. وی در ورودی زندان کاندِرا به روزنامه‌نگاران گفت: «اگرچه وقایع ناراحت‌کننده به نظر می‌رسند، اما روزهای خوب برای کشور نزدیک است. هر سخنی که ما به زبان می‌آوریم و هر تلاشی که انجام می‌دهیم، مایه افتخار ما است.»
اوندر سال ۲۰۱۹ پس از حکم دادگاه قانون اساسی مبنی بر «نقض حق آزادی بیان وی»، از زندان آزاد شد.
او هنگام آزادی با این سخنان نشان داد که به مبارزه ادامه می‌دهد: «در چنین مواقعی فرد باید خوشحال باشد، اما بخشی از ما هنوز در داخل زندان مانده است. وقتی که کشور به صورت تمام و کمال به سمت دموکراسی و صلح گام بردارد، آنگاه خوشحال خواهیم بود. ما حرف خود را زدیم و همواره نیز گفته‌ایم. هیچ چیزی نخواهد توانست از سخن گفتن ما ممانعت به عمل آورد، زیرا آنچه را که باور داریم به زبان آورده‌ایم.»
اوندر در طول عمر خود یهایی زیادی داد اما هیچگاه تن به کاری نداد که به آن باور نداشته باشد. وی هم در هنر و هم در سیاست ثابت قدم بود. او خود را مدیون سرزمینی می‌دانست که در آن زندگی می‌کند و به همین دلیل از سیاست و داستان‌نویسی دست نکشید.
تا آخرین نفس برای صلح و گفتگو تلاش کرد
اوندر پس از آزادی از زندان با مشکلات سلامتی مواجه شد اما هیچگاه از مبارزه عقب ننشست. در انتخابات سراسری ۲۰۲۳ به عنوان نماینده دم پارتی از حوزه استانبول در دوره ۲۸ پارلمان انتخاب شد و به تلاش‌های خود در راستای صلح و گفتگو ادامه داد.
سری ثریا اوندر در روندی که پس از اظهارات ۲۲ اکتبر ۲۰۲۴ رئيس حزب حرکت ملی (م‌ه‌پ) دولت باغچلی در پارلمان آغاز شد، با گفته خود مبنی بر اینکه «صلح صرفا با گفتگو محقق خواهد شد»، در هیئت امرالی جای گرفت.
اوندر با وجود مشکلات سلامتی، در روند صلح نقشی تاریخی ایفا کرد. با وجود توصیه‌های پزشک‌ها برای استراحت و کم کردن برنامه‌هایش، با گفتن این جمله که «این کشور نیازمند صلح است؛ گام برداشتن در راستای صلح بهترین درمان است»، به فعالیت خود در راستای صلح ادامه داد.
اوندر عصر روز سه‌شنبه ۱۵ آوریل، به دلیل حمله قلبی به بیمارستان منتقل شد و پس از تشخیص پارگی رگ آئورت فورا مورد عمل جراحی قرار گرفت. عمل اوندر ۱۲ ساعت به طول انجامید.
روز ۲۱ آوریل، در دوران بستری اوندر در بیمارستان، پیامی از رهبر آپو منتشر شد. رهبر آپو در این پیام که از طریق عضو هیئت امرالی پروین بولدان و وکیل اوزگور اَرول منتشر شده بود، اعلام کرد:
رهبر آپو: بر اساس پایبندی به راه وی باید تلاش‌های او در راستای صلح را عملی کنند
من دوازده سال با سری ثریا اوندر همکاری داشتم. اهمیت وی این است که: اهل سَمسور است. اصالت ترکمنی دارد. سنت بابا اسحاق را نمایندگی می‌کند. تلاش عظیم خود را در راستای صلح به جامعه منعکس کرده و پیش‌داوری جامعه را در شخص خود درهم شکست. وی این کار را کرد و تعصبات را در مجلس، جامعه و خیابان‌ها شکست.
آنچه را که در شخص وی تجلی یافت، ژن و فرهنگ آناتولی می‌نامیم. آنچه نام صلح بر آن نهاده‌ایم، احیای سنت‌های ترکمن‌ها و اجرایی کردن آن است. اوندر چنین شخصیتی است و جوهره راستین ترکمن بودن نیز همین می‌باشد. بهترین شناسه صلح و فرهنگ است. رفتار برخلاف نگرش 'دشمن‌سازی با اصرار و سیاست‌ورزی بر مبنای آن' می‌باشد.
فرهنگ اوندر مبنی بر مبارزه با امورات منفی و انجام مبارزه با وجود امورات منفی، بسیار حائز اهمیت است. امورات منفی که ظاهر می‌شوند را بدون تعمیق آنان، به جنبه مثبت متحول می‌کند. می‌بینم که همه در بیمارستان محل بستری اوندر حضور یافته و پایبندی خود به یاد و خاطره وی را اعلام می‌کنند. بر اساس پایبندی به راه وی باید تلاش‌های او در راستای صلح را نیز عملی کنند. باری دیگر برای وی، خانواده و دوستدارانش عافیت می‌طلبم. امیدوارم هرچه سریع‌تر بهبود یابد و با شور و شوق و نیروی خود به جمع ما بپیوندد.»
سری ثریا اوندر یکی از مهم‌ترین سیاستمدارانی بود که موفق شد در روندهای صلح و گفتگو «میانجیگری» کند و به این ترتیب در تاریخ جای گرفت. نقش وی در هیئت امرالی به نماد دورانی تبدیل شد که طی آن ترکیه بیش از هر زمانی به صلح نزدیک گشت. وی به زبان، حافظه و وجدان برای سیاست ترکیه و خلق کورد تبدیل شد.
