فشارهای دولت ترکیه بر زبان کوردی در چند وقت اخیر افزایش یافته و خود را بیش از پیش نشان میدهد. تنها در یک ماه دهها نفر به دلیل خواندن آهنگهای کوردی یا رقصیدن با آهنگهای کردی بازداشت و دستگیر شدند. سیاستهای تبعیض آمیز و نژادپرستانه دولت بر علیه کوردها نشان میدهد که دولت در حال بازگشت به ایده تاسیس جمهوری ترکیه است.
فشارهای دولت ترکیه علیه زبان کوردی چیز جدیدی نیست. نخستین گامهای فشارهای برنامهریزی شده که از زمان تأسیس جمهوری ادامه داشته است، با طرح اصلاحات شرقی آغاز شد. پس از طرح اصلاحات شرقی، به ویژه در بسیاری از مناطق کوردستان، «کانونهای ترکی» و «خانه مردم» افتتاح شد و تلاشها برای همسانسازی مردم کورد افزایش یافت.
کانونهای ترکی، خانه مردم و کاردلنلر
پس از ممنوعیت زبان کوردی در سراسر ترکیه، تلاشهایی برای همسانسازی بهویژه بر روی زنان کورد انجام شد و ذوب زنان کورد به عنوان اولین گام مورد هدف قرار گرفت. مقامات میدانستند که اگر ذوب و حذف زنان انجام شود، منجر به ترکی شدن کل جامعه کورد خواهد شد. بنابراین کاری که مسئولان نتوانستند با کانونهای ترکی و خانه مردم انجام دهند، با کمک ترکهای سایلان و با پروژه «کاردلنلر» سعی کردند انجام دهند.
با پروژه کاردلنلر ترکهای سایلان، صدها زن از کوردستان برای تحصیل برده شدند، جذب شدند و سعی کردند آنها را ترک کنند؛ این پروژه هم البته ناکام ماند. دولت ترکیه که با پروژه کاردلنلر نتوانست به خواسته خود دست یابد، این بار کمپین «هایدی کیزلار اوکولا» را راه اندازی کرد. قبل از گسترش این کمپین، به ویژه در کوردستان، دولت ترکیه این ذهنیت را منتشر کرد که زنان تحصیل نکرده و «بیسواد» ماندهاند و نیاز به آموزش دارند؛ سپس از طریق این کمپین، فعالیتهای همسانسازی زنان کورد را انجام دادند.
اگرچه از یک سو فعالیتهای همسانسازی انجام میشد، اما از سوی دیگر دولت برای جلوگیری از استفاده از زبان کوردی در جامعه و زندگی روزمره، به روشهای فشار، که بزرگترین ابزار دولتهاست، متوسل شد. هزاران نفر تا به امروز توسط نیروهای امنیتی دولتی یا گروههای فاشیست به دلیل صحبت کردن به زبان کوردی کشته شدهاند. دهها هزار کورد به دلیل اینکه کوردی صحبت میکردند یا لباس کوردی میپوشیدند، برای مدت طولانی در زندانها دستگیر و گروگان گرفته شدهاند.
بیش از ۲۰ نفر ظرف یک ماه دستگیر شدند
از هفته آخر جولای ۲۰۲۴ فشارها علیه زبان و فرهنگ کوردی به سطح دیگری رسید و این فشارهای غیرمعمول، که پیش از این کمتر در دستور کار قرار میگرفت، اکنون وارد دستور کار ترکیه شده است.
تنها در ماههای جولای و اوت ۲۰۲۴، بیش از ۲۰ نفر به دلیل رقص و خواندن آهنگ به زبان کوردی دستگیر و بیش از ۱۰۰ نفر بازداشت شدند.
۲۴ جولای: ۹ نفر در مرسین به دلیل رقص کوردی بازداشت شدند. آهنگ «اولوروم تورکیهم» در خودرو برای افراد بازداشتی پخش شد و افراد بازداشت شده توسط دادگاه محکوم شدند.
۲۶ جولای: ۶ نفر به دلیل پوشیدن لباس کوردی و رقصیدن در آگری بازداشت شدند.
۲۷ جولای: در مناطق اَسنیورت، گازی عثمان پاشا و آرناوویکوی استانبول، عملیات یورش به خانههای افرادی که قبلاً در مراسم عروسی رقصیده بودند، انجام شد. ۱۳ نفر بازداشت و ۱۱ نفر زندانی شدند.
۲۷ جولای: یک سرباز در آیدنچ به دلیل آواز خواندن در عروسی بازداشت و دستگیر شد.
۲۷ جولای: ۶ نفر در یورش به خانهها در سرت و اِلح دستگیر شدند زیرا قبلاً در یک عروسی رقصیده بودند.
۲۹ جولای: پلیس عملیاتی را علیه سه عروسی مختلف در جولمرگ انجام داد. بسیاری از مردم از جمله نوازندگان و مجریان عروسی بازداشت شدند.
۲۹ جولای: در وان، بسیاری از افرادی که در اعتراض به دستگیریهای گسترده میرقصیدند، بازداشت شدند.
۱ اوت: ۷ نفر به دلیل رقصیدن در آمد بازداشت شدند.
۶ اوت: در عثمانیه ۵ نفر که در مراسم عروسی آواز خواندند بازداشت و ۴ نفر از آنها دستگیر شدند.
۱۴ اوت: در اَسنیورت استانبول، پلیس عملیاتی را علیه یک عروسی انجام داد و ۸ نفر را به دلیل سازماندهی این رقص بازداشت کردند.
۱۵ اوت: ۵ نفر که در جاده در حال رقصیدن بودند در استانبول بازداشت شدند.
۲۲ اوت: ۳ کارگر ساختمانی که در پارک به موسیقی کوردی گوش میدادند در بالکَسیر دستگیر شدند.
این بازداشتها فقط در سال ۲۰۲۴ صورت نگرفته است. پیش از این، بسیاری از نوازندگان و شنوندگان به دلیل خواندن و گوش دادن آهنگ به زبان کوردی بازداشت شده بودند. همچنین عدهای به دلیل خواندن یا گوش دادن به آهنگهای کوردی کشته شدند.
۲۹ می ۲۰۲۴: صاحب کافهای در آمد که اعلام کرده بود به زبان کوردی سرویس خواهد داد، بازداشت شد.
۳ می ۲۰۲۲: نوازندگانی که در خیابان استقلال استانبول آهنگهای کوردی میخواندند، بازداشت شدند.
۲۱ اکتبر ۲۰۲۳: در اسکی شهیر، نوازندگانی که در خیابانها آهنگهای کوردی میخواندند و ۲۷ نفر از افرادی که به آنها گوش میدادند، بازداشت شدند.
۳ آوریل ۲۰۱۸: یک نوازنده که در یک عروسی آهنگ کوردی خوانده بود در ازمیر بازداشت شد.
۲۳ می ۲۰۲۲: خانوادههایی که نام کوردی برای فرزندان خود گذاشته بودند در ازمیر بازداشت شدند.
۱ فوریه ۲۰۲۲: نوازندهای که در خیابان استقلال موسیقی کوردی مینواخت در استانبول بازداشت شد.
۲۵ اکتبر ۲۰۱۶: ۳ نوازنده به دلیل خواندن آهنگ به زبان کوردی در درسیم بازداشت شدند.
۲۵ آوریل ۲۰۲۳: بسیاری از هنرمندان کورد در آمد در نتیجه یک عملیات بازداشت شدند.
۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲: هنرمند کورد قادر چات به دلیل خواندن آهنگهای کوردی بازداشت شد.
۳ نفر کشته شدند
۲ می ۲۰۲۳: هنرمندی به نام جهان آیماز در منطقه کادکوی استانبول به دلیل خواندن آهنگهای کوردی به قتل رسید.
۳۱ می ۲۰۲۰: مرد جوانی به نام بارش چاکان در آنکارا به دلیل گوش دادن به موسیقی کوردی به قتل رسید.
۲۰۱۱: در آنکارا شهروندی به نام امراه گَزر که در مکانی مشغول خواندن آهنگهای کوردی بود توسط یک پلیس کشته شد.
بخش بزرگی از سیاستهای مهاجرتی از طریق فرهنگزدایی انجام میشود. این سیاست نه تنها شامل از بین بردن زبان کوردی، جلوگیری از صحبت کردن به کوردی در زندگی روزمره و از بین بردن سنتها میشود، بلکه شامل ترکی کردن آوازهای کوردی نیز میشود. اگرچه دقیقاً معلوم نیست چند آهنگ کوردی به ترکی ترجمه شده و مورد سرقت ادبی و هنری قرار گرفته است، اما واضح است که تا کنون هزاران آهنگ کوردی با نام «موسیقی مردم ترکیه» ارائه شده است. آهنگ «برای تو میمیرم ترکیه» که در مرسین در خودروی بازداشتی علیه جوانان کورد به عنوان روشی برای شکنجه شنیده شد، در اصل یک آهنگ کوردی است که بر روی آن کلمات ترکی نوشته شده است! همچنین دکلمه و موسیقی آهنگ «آنکارین تاشینا باک» هنرمند روحی سو، از آهنگ «ای نیشتمان» حسن زیرک به سرقت رفته است. این وضعیت نشان میدهد که دولت ترکیه هنرمندان و هنر را به هر طریقی برای منافع خود استفاده کرده است.
لیستی از معروفترین آهنگهای کوردی که به سرقت رفته و کلمات ترکی جایگزین شدهاند
Ax Weylo / Yaylanın Soğuk Suyu
Ax Kurdistan Kurdistan / Gülistan Adın Dillere Destan
Rabe Cotkar / Beyaz Gül, Kırmızı Gül
Strana Delîl Dogan ya ji bo bîranîna birayê xwe Mazlûm Dogan amade kirî ya bi navê Canê Canê / Caney Caney
Çavit Ciwana Leyla / Çavuş Kızı Leyla
Çiya bi Berf û Dûman e / Zurnacı İbo Dayı
Çi tolaz û serseri / Sarışınsın
Dêra Sorê / Dağlar Duman Oldu
De Lori Lori / Güneşli Yarınlar / Şey Yani
Di Dinê de Sê Tişt Hene / Bu Dünyada Üç Şey Vardır – Îbrahîm Tatlises
Edlê Rabe / Yaylalar
Ey Niştiman 1947 / Hesen Zîrek – Ankara’nın Taşına Bak 1970 / Ruhî Sû
Evina Min / Uzun Uzun Kamışlar – Îbrahim Tatlıses
Ez Kevokim / Hele Yar Zalim Yar
Ha Berde Lawo Destê Min Berde / Makaram Sarı Bağlar
Henê Bînin Teyştê Kin / Kınayı Getir Aney
Lorke Lorke / Diyarbakır Güzel Bağlar
Lê Dotmam / Ben Yetim – Emrah – Îbrahîm Tatlises
Le Nazê / Naze – Îzzet Altinmeşe
Lê Xanim Xan Xanimê / Le Hanım – Îzzet Altinmeşe
Lê lê Rindikê / Kara Üzüm Habbesi – Îbrahîm Tatlises
Nabikeve / Bu Tepe Kumlu Tepe
Miho / Göç Göç Oldu
Marjan – Kevirê Dil 1960 / Ajda Pekkan – Baksana / Talihe 1977 Kai Warner’s Oriental Express – Fly Butterfly
Porzerin / Toycular
Sînemê / Zap Suyu
Seyran Mangî / Ağlama Yar
Tu Bedewî Tu Delalî Leyla / Leyla – Ozcan Denîz
Xane û Xwedê da / Ben Anayım – Ceylan / Ben Babayım – Azer Bulbul
Ximxime Torîvanê / Ağrı Dağından Uçtum
Yallah Şofêr – Hesen Zîrek / Yallah Şoför – Îbrahîm Tatlises
Yek Mûmik Du mûmik / Bir Mumdur – Îbrahîm Tatlises
Zara / Öleyim – Mahsûn Kirmizigul
Hay gîdyê Xeydokê / Siverek Asmasıyam
Desmala min / İpek Mendil