قاچاق آثار تاریخی در سوریه افزایش یافته است

در سوریه، سقوط رژیم سابق و فروپاشی نهادهای امنیتی باعث افزایش قاچاق آثار تاریخی شده است. کارشناسان می‌گویند میراث فرهنگی سوریه بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر جدی قرار دارد.

قاچاق آثار تاریخی در سوریه

گفته می‌شود که در شهرهای باستانی، به ویژه مکان‌هایی مانند پالمیرا، گورستان‌ها حفاری شده و مکان‌های باستانی تخریب شده‌اند. یکی از فعالان سازمان جامعه مدنی به نام «میراث برای صلح» (Heritage for Peace) اظهار داشت که حفاری‌های دزدان گورستان‌ها به آثار باستانی آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کرده و امکان ترمیم آنها وجود ندارد.

بر اساس تحقیقات انجام شده توسط پروژه تحقیقاتی قاچاق عتیقه‌جات و انسان‌شناسی میراث (ATHAR)، از سال ۲۰۱۲ تا کنون ۱,۵۰۰ مورد از این گونه حوادث مستند شده است که یک سوم آنها تنها در شش ماه اخیر رخ داده‌اند. عمرو العظم، مدیر مشترک پروژه تحقیقاتی قاچاق عتیقه‌جات و انسان‌شناسی میراث، اظهار داشت که در ماه دسامبر پس از سقوط رژیم اسد، «تمام سازوکارهای کنترلی از بین رفتند» و قاچاق به شدت افزایش یافت.

سوریه با میراث باستانی غنی خود به هدفی برای مجموعه‌داران غربی تبدیل شده است. موزاییک‌ها، مجسمه‌ها و سنگ‌نوشته‌های باستانی به راحتی در رسانه‌های دیجیتال به فروش می‌رسند. بر اساس داده‌های پروژه تحقیقاتی قاچاق عتیقه‌جات و انسان‌شناسی میراث، فیس‌بوک به پلتفرم اصلی این تجارت غیرقانونی تبدیل شده است.

طبق گزارش پروژه شفافیت فناوری (Tech Transparency Project) که توسط کیتی پل اداره می‌شود، آثار قاچاق شده اکنون در عرض چند هفته در فیس‌بوک فروخته می‌شوند. فرایند فروش که قبلا ماه‌ها طول می‌کشید، اکنون در عرض دو هفته به پایان می‌رسد. پروژه تحقیقاتی قاچاق عتیقه‌جات و انسان‌شناسی میراث از سال ۲۰۱۲ تا کنون بیش از ۲۶ هزار عکس و ویدئو مربوط به این قاچاق را مستند کرده است.

دولت جدید سوریه با وعده پاداش به کسانی که آثار را تحویل می‌دهند، تلاش می‌کند تا از قاچاق جلوگیری کند. با این حال، میزان تخریب و کمبود منابع، این تلاش‌ها را بی‌اثر می‌کند. در پایتخت دمشق، تعداد فروشگاه‌های فروش فلزیاب افزایش یافته و تبلیغات این دستگاه‌ها در رسانه‌های دیجیتال انجام می‌شود.

در برخی مناطق، شبکه‌های جنایی سازمان‌یافته فعال هستند. به عنوان مثال، در شهر سلامیه، در محوطه باستانی دوره برنز تل شیخ علی، گودال‌های زیادی با عمق پنج متر که با ماشین‌آلات سنگین حفاری شده‌اند، وجود دارد. ناظران می‌گویند این حفاری‌ها به صورت حرفه‌ای و شبانه‌روزی انجام شده‌اند.

فیس‌بوک در سال ۲۰۲۰ اعلام کرد که فروش آثار تاریخی ممنوع است، اما این ممنوعیت به ندرت در عمل اجرا می‌شود. پل اظهار داشت که برخی از گروه‌هایی که محتویات قاچاق را به اشتراک می‌گذارند بیش از ۱۰۰ هزار عضو دارند و بزرگترین گروه نیز ۹۰۰ هزار عضو دارد.

آثاری که به سرقت می‌روند، عمدتا از سوریه به اردن، ترکیه و سایر کشورهای همسایه منتقل می‌شوند. در این مکان‌ها نیز با اسناد جعلی، قانونی می‌شوند و به بازار عرضه می‌شوند. خریداران نیز عمدتا مجموعه‌داران و موزه‌هایی در ایالات متحده آمریکا و اروپا هستند.

به گفته کارشناسان، ۹۰ درصد جمعیت سوریه زیر خط فقر زندگی می‌کنند، بنابراین توقف حفاری‌های شخصی غیرممکن است. به همین دلیل تاکید می‌شود که به عنوان راه‌حل، باید این تقاضا که از غرب می‌آید، متوقف شود. عمرو العظم، باستان‌شناس و آنتروپولوگ می‌گوید: «تا زمانی که مشکل امنیتی حل نشود، این قاچاق متوقف نخواهد شد. ما نمی‌توانیم مسئولیت را تنها بر عهده طرف عرضه بگذاریم.»