مداخلات نظامی خارجی سوریه را به سوی ناآرامی‌های عمیقتری سوق داده و به منظور دستیابی به برتری در این کشور تمامی طرفهای درگیر در این کشور وارد مسابقه شدند. این طرف‌ها تلاش کردند که مداخله نظامی خود را مشروع نشان داده و از طریق برگزاری نشستهای که نمایندگان خلق‌های سوریه در آن مشارکتی نداشتند، اهداف و منافع خود را تحقق بخشند.

از ابتدای انقلاب سوریه و تغییر مسیر این انقلاب به دلیل مداخلات نظامی نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی، این نیروها تلاش کردند تا در امور سیاسی نیز دست به مداخله بزنند. در گام اول این مهم از طریق ابتکار عمل عربی در رابطه با متوقف نمودن خشونت‌ها، آزادی دستگیر شدگان و عقب‌نشینی ارتش از شهرها، در خاتمه سال ۲۰۱۱ انجام شد. بعد از دو ماه از گذشت این ابتکار عمل وزرای امور خارجه کشورهای عربی از ژانویه سال ۲۰۱۲ ابتکار عمل جدیدی را آغاز کردند. این ابتکار عمل اعلام کرد که می‌خواهد بشار اسد قدرت را به معاون خود تفویض کرده و یک حکومت آشتی ملی ایجاد شود اما رژیم سوریه این طرح را نپذیرفت.

نشستهای ۹ گانه در ژنو و ناکامی تلاشهای بین‌المللی

بعد از افزایش مداخلات خارجی در سوریه، ژنو به یکی از مکانهای اصلی برای حل مشکلات و مضلات سوریه به دور از خواست خلق‌های سوریه و تحقق منافع طرف‌های درگیر در این مداخله تبدیل شد. نخستین دور نشستهای ژنو در ۳۰ ژوئن ۲۰۱۲ بنابه درخواست فرستاده ویژه از سوی سازمان ملل به سوریه، کوفی عنان تشکیل شد. تا کنون ۹ نشست در ژنو برگزار شده‌اند و آخرین نشست نیز در ۲۵ ژانویه ۲۰۱۸ برگزار گردید که به دلیل عدم مشارکت خلق‌های سوریه در این نشست، نتوانست هیچ تاثیری در پایان دادن به ناآرامی‌ها داشته باشد.

در آن نشست‌ها بیش از یک فرستاده بین‌المللی برای خاتمه دادن به بحران سوریه مورد قبول قرار گرفت و افرادی مانند کوفی عنان، اخضر الابراهیمی و ستفان دمیستورا برای دستیابی به آشتی مسئولیت یافتند. از ۷ ژانویه سال ۲۰۱۹ گیر پدرسن فرستاده بین‌المللی تغییر یافته و توازن قوا به دلیل دخالت‌های روسیه بر اساس منافع رژیم سوریه تغییر پیدا کرد.

در هشتمین نشستی که در بین ۲۸ نوامبر و ۱۴ دسامبر برگزار شد، فرستاده ویژه، استفان د مستورا فاش کرد که این نشست نیز شکست خورده است، د مستورا اظهار داشت که ما در کنفرانس‌های ژنو مذاکرات واقعی را انجام ندادیم.

پیمان‌هایی که برای خلق‌های سوری دستاوردی نداشتند

همزمان با شکست نشست ژنو، روسیه، ایران و ترکیه به یکدیگر نزدیک شده و بر اساس مدلی نشست ژنو، کنفرانس آستانه را صورتبندی نموده و تلاش نمودند تا اهداف هر سه کشور درگیر در سوریه برآورده شود. مجموعه نشست‌های آستانه در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۷ اغاز شدند و تاکنون ۱۴ دور از این نشست برگزار شده است. آخرین نشست‌های این کنفرانس نیز در روزهای ۱۰-۱۱ دسامبر سال ۲۰۱۹ برگزار شد که همچنان نمایندگان خلق سوریه در آن حضور نداشتند.

در نتیجه این مجموعه نشست‌ها، حکومت سوریه موفق شد تا مناطق از دست رفته را که تحت کنترل گروههای مسلح دیگر بودند، مجدد به کنترل خود دربیاورد. از طرفی دیگر، معاهداتی بین ترکیه و روسیه نیز منعقد شد. در ۳۰ ژانویه ۲۰۱۷ تبهکاران از منطقه دره بردی، در روستاهای شکال غرب دمشق و منطقه فیجه، به ادلب منتقل شده و نیروهای حکومت سوریه این منطقه را کاملا در کنترل خود قرار دادند.

چهارمین دور نشستهای آستانه که بین روزهای ۴-۵ می ۲۰۱۷ برگزار شد،  باعث ایجاد تحولات بزرگی در نا آرامیهای سوریه شد. روسیه، ایران و ترکیه به تفاهمنامه‌ای تحت عنوان حداقل تنش‌ها رسیدند که بر اساس ان چهار منطقه عاری از سلاح و تنش مشخص شدند، این مناطق مجددا تحت کنترل و حاکمیت سوریه قرار گرفت. اما دولت اشغالگر ترک به هزینه مناطق شمال-شرق سوریه به برخی از این نواحی حمله کرده و دست به تغییر دموگرافیک در این نواحی زد. طبق این تفاهمنامه در شهرک خان شیخ در جنوب دمشق و روستاهای اطراف آن، توافقی مبنی بر بازگشت حکومت سوریه ایجاد شد. غوطه شرقی نیز طی تهاجم نیروهای اسد مجددا به حاکمیت این کشور بازگشت. در ۱۴ آوریل ۲۰۱۸ بعد از تفاهمنامه ترکیه-روسیه، روسیه اجازه داد که ترکیه عفرین را اشغال کند. ترکیه نیز غوطه را کاملا به نیروهای سوریه واگذار کرد.

از این طریق حکومت سوریه بیش از ۶۰ درصد خاک سوریه را به کنترل درآورد و این در مقایسه با زمانیکه که دمشق ۲۰ درصد خاک این کشور را در دست داشت پیشرفت بزرگی محسوب می‌شد. ترکیه مناطقی از سوریه را از جرابلس گرفته تا ادلب و عفرین به اشغال در آورد و سوری‌های اصیل این سرزمین و به ویژه کورد را به زور از این مناطق کوچ داد.

سازمان حقوق بشر عفرین، نهادهای مرتبط با خودمدیریتی دمکراتیک عفرین، خبرگزاری هاوار نیوز و دیگر رسانه‌ها گزارش‌های متعدد و مستندی را از نقض فاحش حقوق بشر از سوی دولت ترک و تبهکاران وابسته به آن و نیز تغییر دموگرافیک منطقه و ترکی کردن اجباری این مناطق و تغییر زبان آموزش به زبان ترک منتشر کردند.

بعد از آخرین نشستی که در دسامبر ۲۰۱۹ برگزار شد، نیروهای حکومت سوریه بیش از ۲۵۰ روستا را در مناطق ادلب، حما و لاذقیه به کنترل درآورده و منطقه کمی از نواحی ادلب در دست ترکیه و تبهکاران وابسته به آن باقی ماند. در این رابطه دولت ترک علیه روسیه، ایران و حکومات سوریه مستقیما اعلام جنگ نمود.

کمیته بازنویسی  قانون اساسی روسیه-ترکیه

قابل توجه است که روسیه طی همکاری با ترکیه و ایران تلاش نمود تا نا آرامی‌های سوریه را در رابطه با موضع بازنویسی قانون اساسی محدود نماید که شورای امنیت در دسامبر سال ۲۰۱۵ از طریق قطعنامه ۲۲۵۲ تحت عنوان نقشه راه فعالیت‌های انتقال سیاسی در سوریه به تصویب رسانده بود و متشکل از ۴ بخش بود که یکی از این بخش‌ها نیز کمیته بازنویسی قانون اساسی بود.

این تصمیم از ایجاد یک قانون اساسی جدید در سوریه حمایت می‌نمود که بر اساس معیارهای بین‌المللی تا ۱۸ ماه با تضمین‌های بین‌المللی حمایت می‌شد. اما به دلیل مداخلات خارجی و عدم تفاهم کشورهای درگیر، کمیته‌های آن ایجاد نشدند. در ژانویه ۲۰۱۸ با ابتکار عمل روسیه و مشارکت ترکیه و ایران نشست آستانه با حضور نمایندگان حکومت سوریه و ترکیه نیز به عنوان نماینده گروههای تبهکار برگزار شد و تفاهمی مبنی بر ایجاد کمیته قانون اساسی امضا شد. در این کمیته ۵۰ نماینده حکومت سوریه، ۵۰ نماینده گروه‌های وابسته به ترکیه و منتخب ترکیه، ۵۰ شخصیت مدنی منتخب از سوی ایران و روسیه نیز حضور داشتند.

عناصر اصلی خلق سوریه و خصوصا نمایندگان مناطق شمال- شرق سوریه با بیش از ۵ میلیون نفر جمعیت، در این کمیته حضور نیافتند. علیرغم ایجاد این کمیته، تنها دو دور از این نشست برگزار شد و در نهایت به دلیل عدم توافق بین گروههای شرکت کننده با شکست مواجه شد. به رغم این نشست‌ها، هیچ راه‌حلی برای نا آرامی‌های سوریه نیز مطرح نشد و توپ‌باران و اشغالگری همچنان ادامه یافت و خلق سوریه هزینه اختلافات این کشورها را متحمل می‌گردد.

شمال-شرق سوریه، تلاش‌ها برای نابودی کورسوهای امید

به رغم ویرانی‌های گسترده در سوریه، مناطق شمال-شرق سوریه بر اساس خط سوم-ملت دمکراتیک- از خود صیانت به عمل آورده و خودمدیریتی سیاسی و نیروی نظامی قادر شد به نمایندگی از سوی تمامی خلق‌های این منطقه، روژآوا را از ویرانی حفظ کند. ساکنان این منطقه و تمامی عناصر شکل دهنده آن در ۲۱ ژانویه ۲۰۱۴ با اعلام خودمدیریتی، اعلان نمودند که راه حلی را برای حل معضلات عمیق کل سوریه یافته‌اند. همچنین احزاب سیاسی نیز به شیوه‌ای آزادانه در این مناطق شروع به فعالیت نمودند.

در اکتبر سال ۲۰۱۵نیز نیروهای سوریه دمکراتیک تاسیس و حق دفاع مشروع را مبنای تاسیس این نیروها ذکر کردند. نیروهای سوریه دمکراتیک نخستین قدم خود را علیه نیروهای داعش در منطقه هول- از توابع کانتون حسکه برداشتند. در ۲۳  مارس ۲۰۱۹ تبهکاران داعش در مناطق شمال-شرق سوریه شهرک حجین را کنترل کردند. با گسترش نا آرامی‌ها در سوریه و دیگر مناطق این کشور، مجلس سوریه دمکراتیک در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۵ با مشارکت افرادی از تمامی سوریه و عشایر عرب با برگزاری نخستین کنگره خود برگزار شد. این اقدام به گام نوینی برای نمایندگی خلق‌های سوریه در شمال-شرق این کشور تبدیل شد.

در این رابطه، پژوهشگر سیاسی سوریه، غیاس نیسا به خبرگزاری هاوار نیوز می‌گوید: طبق تحولات سیاسی کوردی در شمال-شرق سوریه، جنبش کورد توانست با ایجاد انسجام سیاسی-سازمانی موفق به ایجاد خودمدیریتی در شمال-شرق سوریه شود. اما این فرایند در درون خود با جزر و مدهایی روبروست. از سوی دیگر این پروژه تجربه‌ای جدید و انقلابی است. نیسا در این رابطه می‌افزاید که خودمدیریتی شمال-شرق سوریه دستاورد میهنی تمامی خلق‌های سوریه بوده و صرفا محدود به بخشی از این جغرافیا نیست. خصوصا که علیرغم تمامی مشقات و دشواریهای سیاسی مدلی دمکراتیک و مترقی برای مدیریت امور خلق در سوریه و امور مرتبط به حیات، عدالت، آزادی و برابری را معرفی و ارائه می‌نماید. نیسا تاکید می‌کند که پروژه ملت دمکراتیک با سیاست‌های ستمگرانه حاکم بر سیستم دمشق، همچنین منافع هژمون و حاکم نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی که به مداخله در سوریه دست زده‌اند، در تضاد قرار دارد.

آینده بحران سوریه

با ورود بحران سوریه به دهمین سال خود جنگ منافع، در شمال-شرق سوریه بین نیروهای حکومت سوریه که مورد حمایت ایران و روسیه هستند از یک طرف و ترکیه و تبهکاران وابسته به آن تشدید شده است. بعد از اینکه حکومت سوریه اعلام نمود که به عملیاتی نظامی در ادلب دست می‌زند، این تنش‌ها هر چه بیشتر تشدید شدند و نیروهای رژیم سوریه نقاط مهمی را مانند مرات النعمان، سراقب و شاهراههای M4-M5 را تحت کنترل خود در‌آوردند و امنیت نواحی اطراف حلب را تضمین کردند. در این نبرد، دهها نظامی ارتش ترک نیز کشته شدند.

در ادامه عدم توافق دیدگاه‌ها و منافع متضاد به حضور نیروهای روسیه، آمریکا و ایران و ترکیه در خاک سوریه و نیز حضور نیروهای مسلح و تبهکاران وابسته به آن باز می‌گردد. توپ‌باران پایگاههای ایران و سوریه و حزب الله نیز از سوی اسرائیل بخش دیگری از این کلاف پیچیده سوریه را تشکیل می‌دهد.حداقل در مقطه کنونی به نظر می‌رسد هیچ افقی برای خاتمه دادن به این نا آرامی‌ها و دستیابی به راه‌حلی امکان‌پذیر نباشد.

در این رابطه، غیاس نیسا براین باور است که اگر خلق‌های سوریه خارج از مدار هرگونه تلاشی برای حل بحران سوریه قرار گرفته‌اند؛ خروج از موقعیت کنونی به موضع نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی مداخله‌گر در سوریه به ویژه ترکیه بستگی دارد و موضع این نیروها نیز بر مبنای منافع خلق‌های سوریه و آرمان‌های صلح‌طلبانه و آشتی‌جویانه آن‌ها نخواهد بود."

---

عکس خبر: کودک شش ماهه کورد عفرین در حمله‌ی هواپیماهای ارتش ترک در فوریه ٢٠١٨ به شهادت رسید.

* منبع: ANHA