دریاچه زریبار که بزرگترین دریاچه آب شیرین ایران و یکی از پرجاذبه‌ترین مکان‌ها در منطقه می‌باشد، سال‌هاست که با بحران‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کند و در معرض نابودی قرار گرفته است. این وضعیت، نه تنها خسارات جبران‌ناپذیری به محیط زیست منطقه وارد می‌کند، بلکه ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زندگی مردم منطقه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این گزارش به بررسی عوامل تخریب زریبار، پیامدهای آن و تلاش‌های نهادهای مردمی و فعالان محیط‌زیست برای جلوگیری از این فاجعه می‌پردازیم.

عوامل تخریب زریبار

عوامل متعددی در تخریب و وضعیت بحرانی زریبار نقش دارند که می‌توان آنها را به دو دسته اصلی تقسیم کرد:

عوامل انسانی

ورود فاضلاب خانگی، صنعتی و کشاورزی از روستاهای اطراف و شهر مریوان، مهم‌ترین عامل آلودگی و تخریب زریبار است. این فاضلاب‌ها حاوی مواد آلی، شیمیایی و میکروبی هستند که باعث کاهش کیفیت آب، افزایش رشد جلبک‌ها و کاهش اکسیژن محلول در آب می‌شوند و حیات آبزیان را به خطر می‌اندازند.

تبدیل اراضی حوضه آبریز زریبار به اراضی کشاورزی و ساخت و ساز، باعث کاهش نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی و کاهش ورودی آب به دریاچه شده است.

قطع بی‌رویه درختان و تخریب پوشش گیاهی حوضه آبریز، باعث افزایش فرسایش خاک، کاهش نفوذ آب و افزایش رسوبات ورودی به دریاچه شده است.

از سویی دیگر تعدد نهادهای متولی زریبار و عدم هماهنگی بین آنها، باعث اتخاذ تصمیمات متناقض و عدم اجرای صحیح برنامه‌های حفاظتی شده است.

عوامل طبیعی

تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، باعث کاهش ورودی آب به دریاچه و تشدید بحران کم‌آبی شده است.

تبخیر زیاد آب در فصل گرما، به ویژه در شرایط کم‌آبی، باعث کاهش حجم آب دریاچه می‌شود.

پیامدهای تخریب زریبار

تخریب زریبار پیامدهای منفی متعددی دارد که می‌توان برخی از آنها را اینگونه برشمرد:

- زریبار زیستگاه گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری است که با تخریب دریاچه، این گونه‌ها در معرض خطر انقراض قرار می‌گیرند.

- زریبار منبع درآمد و معیشت بسیاری از مردم منطقه است که با تخریب آن، زندگی آنها تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

- زریبار یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری منطقه است که با تخریب آن، صنعت گردشگری و اقتصاد منطقه آسیب می‌بیند.

- آلودگی آب زریبار می‌تواند باعث بروز بیماری‌های مختلف در بین مردم منطقه شود.

مبارزه نهادهای مردمی برای نجات زریبار

در سال‌های اخیر، نهادهای مردمی، فعالان محیط‌زیست و جوامع محلی تلاش‌های زیادی برای نجات زریبار انجام داده‌اند.

برای جلب توجه افکار عمومی و مسئولان به وضعیت بحرانی زریبار کمپین‌ها و تجمعات اعتراضی بسیاری برگزار می‌شوند.

برای شناسایی دقیق عوامل تخریب و ارائه راهکارهای مناسب، بنا به امکانات محدود، تحقیقات و مطالعات علمی انجام می‌شوند. برای بهبود مدیریت و حفاظت از دریاچه پیشنهادها و راهکارهایی مطرح و ارائه می‌شوند.

برای افزایش تأثیرگذاری و جلب حمایت‌های بیشتر، شبکه‌های ارتباطی و همکاری با سایر نهادها را در دستور کار قرار داده و سعی در ایجاد آنها داشته‌اند.

ارائه آموزش و آگاه‌سازی مردم منطقه در مورد اهمیت حفاظت از زریبار و راه‌های کاهش آلودگی یکی از مهمترین فعالیت‌هایی است که از سوی این نهادها و تشکلات مردمی صورت می‌گیرد.

با وجود تلاش‌های نهادهای مردمی، عملکرد مسئولان دولتی در قبال بحران زریبار با انتقادات جدی روبرو است.  عدم اجرای صحیح قوانین و مصوبات در زمینه جلوگیری از ورود فاضلاب و تغییر کاربری اراضی، عدم تخصیص بودجه کافی برای اجرای پروژه‌های حفاظتی و احیای دریاچه، عدم توجه به نظرات کارشناسان و نهادهای مردمی در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و تعدد مدیریت و ناهماهنگی بین نهادها که باعث کندی و ناکارآمدی اقدامات می‌شود، از جمله انتقادات سرآمدی است که هنوز هم منتظر پاسخ و رسیدگی هستند.

راهکارها:

نجات زریبار، نیازمند اقدامات جدی و فوری در سطوح مختلف است که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد:

- جلوگیری از ورود فاضلاب با احداث تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و ساماندهی سیستم‌های جمع‌آوری فاضلاب.

- مدیریت منابع آب با کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی و جلوگیری از برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی.

- حفاظت از پوشش گیاهی با جلوگیری از قطع درختان و احیای جنگل‌ها و مراتع حوضه آبریز.

- مدیریت یکپارچه با تعیین یک نهاد متولی واحد و هماهنگ برای مدیریت زریبار.

- مشارکت مردم محلی در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های حفاظتی.

- افزایش آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از زریبار.

نجات زریبار، نیازمند عزم جدی و همکاری همه ذینفعان، از جمله مسئولان، نهادهای مردمی، جوامع محلی و کارشناسان است. بنابراین نباید اجازه دهیم این میراث طبیعی ارزشمند، قربانی بی‌توجهی و سوءمدیریت شود.