در میان جوامع جهان، هر دین، باورداشت و فرهنگی جایگاه ویژه‌ای (برای عبادت) دارند و در آنها مکان‌ها دعا می‌کنند. در دین و باورداشت ایزدیان گنبد عبادتگاه است و در مقابل آن گنبدها دعا و عبادت می‌کنند.

گنبد چیست؟

طبق باور ایزدیان گنبد (قُبه) مقدس‌ترین مکان جامعه است و همه در مقابل آن گنبدها دعا می‌خوانند. شهدا و اموات نیز در کنار آن گنبدها به خاک سپرده می‌شوند. در آن گنبدها «پَری» و «حلِل» و «چراغ» وجود دارد، هر چهارشنبه و جمعه غروب چراغ روشن می‌شود و «مجِور» آن گنبد برای هر موجود زنده‌ای دعا می‌کند.

مجِور کیست؟

مجِور شخصی است که از سوی جامعه ایزدی در جلوی درب آن گنبد منصوب شده است. جامعه ایزدی همچنین آنرا «سَردَری» (نگهبان در-دربان) نیز می‌نامند. وظیفه این شخص این است که در شب چهارشنبه و جمعه برای همه ایزدی‌ها چراغ روشن کند، همیشه در جلوی آن گنبد می‌ماند و همچنین باید در زمینه اطلاع‌رسانی باورداشتی تجربه داشته باشد تا افرادی که به گنبد می‌آیند را از مطالب باورداشتی مطلع کند.

در باور ایزدی‌ها فرقی نمی‌کند که مجِور زن باشد یا مرد، بلکه مهم این است که باید دانش و تجربه داشته باشد. افرادی هستند که جامعه آنها را باید دوست داشته باشد. پیر بودن یا شیخ بودن شرط نیست. در بسیاری از گنبدها، مجِورها مرید هستند و به عنوان دانشمند جامعه شناخته می‌شوند و به تمام این خانواده، خانه مجِور گفته می‌شود. ازدواج در نزد این خانواده‌ها از محدودیت‌هایی برخوردار است و فقط در بین خودشان می‌توانند ازدواج کنند.

هر گنبد روز خاصی دارد و آن روز را «جمایی» (جماعی) می‌نامند. این جمایی نیز از نهمین ماه (سپتامبر) شروع می‌شود و در پایان ماه دوازدهم (دسامبر) که در «لالَش» است به پایان می‌رسد. در شنگال اولین جمایی «شَرفَدین» در هفته اول ماه نهم شروع می‌شود و هر هفته جمایی در یک گنبد است و یا بعضی از آنها در روزهای همان هفته برگزار می‌شوند و جمایی‌ها نیز روزهای جمعه و شنبه شروع می‌شوند.

جمایی چیست؟

جمایی کلمه‌ای عربی است که وارد ادبیات جامعه شنگال شده و به معنای جمع شدن یا تجمع است. اما در بسیاری از مناطق به طواف نیز گفته می‌شود، در جمایی، جامعه ایزدی دور هم جمع می‌شوند و برای اموات خود خیرات توزیع می‌کنند. در مراسم آیینی «قَول»، «پَیت» و «دعا» خوانده می‌شود. در روز جمعه رقص و پایکوبی، همچنین رقص با صدای طبل و «شباب» اجرا می‌شود. روز شنبه «پَری» سوار می‌کنند و این نیز رسم و رسوم خاصی است و در هر جمایی انجام می‌شود.

گنبدها در جایی ساخته می‌شوند که دشمن نتواند به آن برسد. ده‌ها گنبد در سرتاسر شنگال وجود دارد و تاریخ بسیاری از آنها هزاران ساله است و تاکنون حفظ شده است. همه گنبدهای شنگال در دامنه کوه قرار دارند، یعنی در هر نقطه شیب‌دار گنبدها ساخته شده است تا دشمن به راحتی به آن نقاط نرسد. جامعه ایزدی همیشه بر آن گنبدها تکیه کرده و از خود در برابر حملات نسل‌کشی محافظت کرده است. به عنوان مثال، «فرمان» (نسل‌کشی) سال ۲۰۱۴ هنوز هم پیش چشم همه است که چگونه جامعه ایزدی به آن مکان‌ها تکیه کرد و محافظت شدند.

گنبد شیخ برکات

از جمله گنبدهای تاریخی شنگال گنبد شیخ برکات است که در سال ۱۲۷۴ ساخته شده است. گنبد شیخ برکات ۷۵۰ سال است که ساخته شده و به همین شکل باقی مانده و حفظ شده است. بنابر اطلاعات، گنبد شیخ برکات از جمله گنبدهایی است که پس از ۳ گنبد ساخته شده است و چون در آن زمان علما در جامعه نبودند و خواندن و نوشتن نداشتند، تاریخچه آن به این صورت تنظیم شد. اما افراد بسیاری می‌گویند هنوز ده‌ها سال از تاریخی که گفته می‌شود قدیمی‌تر است، نه ۷۵۰ سال، بلکه زیادتر از هزار سال قدمت دارد. این گنبد در روستای قدیمی نَقصه در دامنه کوه قرار دارد. چون گنبد داخل روستا و اطراف آن خانه‌هایی بود، مردگان را جلوی این گنبد دفن نمی‌کردند. اولین گنبد در میان ایزدی‌هاست که مردگان را در اطراف آن دفن نمی‌کنند.

اما کسانی که می‌خواهند اموات خود را در آنجا دفن کنند، اجازه دارند در مقابل گنبد «شیخ شمس» که حدود ۱ کیلومتر با آنجا فاصله دارد، دفن کنند و خیرات‌شان را در آنجا توزیع می‌کنند.

در روایات ایزدیان می‌گویند: «شیخادی، شیخ برکات است.»