در روز ملی گورهای دسته جمعی عراق، مردم شنگال از مقامات عراقی می‌خواهند که درباره گورهای دسته جمعی شنگال تحقیق کنند، استخوان‌های قربانیان «فرمان» (نسل‌کشی) را به گونه‌ای که در خور شأن انسانی باشد به صاحبانشان تحویل دهند و دفن کنند.
۱۶ می به عنوان روز ملی گورهای دسته جمعی در عراق شناخته می‌شود. از زمان سقوط رژیم صدام، صدها گور دسته جمعی در سراسر عراق پیدا شده است. هزاران جسد در آن قبرها بود. پس از آن که عراق بار دیگر سر پا ایستاد و نظام فدرال تاسیس شد، ۱۶ می به عنوان روز ملی گورهای دسته جمعی به رسمیت شناخته شد و پذیرفته شد.
پس از نسل‌کشی ۳/۸/۲۰۱۴، گورهای دسته جمعی یکی از دردناک‌ترین مسائل برای جامعه ایزدی در شنگال است. هزاران ایزدی توسط داعش کشته و در گورهای دسته جمعی دفن شدند. به دهمین سالگرد« فرمان» نزدیک می‌شویم، اما برای ایزدی‌ها این زخم هنوز باز است و التیام نیافته است.
در طول ۱۰ سال، ۹۲ گور دسته جمعی شناسایی شده است، اما تنها ۵۵ گور از آنها باز شده است. اطلاعات ارائه شده توسط شاهدان نسل‌کشی به ده‌ها گور دسته جمعی جدید اشاره دارد که هنوز شناسایی نشده‌اند. جامعه ایزدی به دلیل بی‌تفاوتی دولت عراق در موضوع گورهای دسته جمعی اعتراض می‌کند و خواستار اقدام فوری است، اما دولت عراق هنوز به خواسته‌های مردم ایزدی عمل نکرده است.
اداره خودمدیریتی شنگال به همراه نهادهای خود و چندین نهاد جامعه مدنی از زمان نسل‌کشی برای بازکردن گورهای دسته جمعی و شفاف‌سازی افراد در آنها تلاش می‌کنند و هر روز از نهادهای مرتبط می‌خواهند تا به وظایف و مسئولیت‌های خود عمل کنند.
۵۵ قبر از ۹۲ قبر باز شده است
در شنگال برای اولین بار در ۱۵ مارس ۲۰۱۹ باز نمودن و بررسی گورهای دسته جمعی در روستای کوچویه آغاز شد و تاکنون ۹۲ گور دسته جمعی در شنگال شناسایی شده است که از این تعداد ۵۵ گور باز شده است. استخوان‌های حدود ۷۰۰ نفر از این گورهای دسته جمعی خارج شده و به موسسه پزشکی قانونی بغداد فرستاده شده است. ۲۰۴ نفر از آنها شناسایی و در نقاط مختلف دفن شده‌اند.
۳۷ گور هنوز در شنگال باز نشده است
تاکنون ۳۷ گور دسته جمعی از ۹۲ گور دسته جمعی که شناسایی شده‌اند باز نشده است. در کنار گورهای دسته جمعی که هنوز باز نشده‌اند، گورهای دسته جمعی جدیدی نیز کشف می‌شود که چند روز پیش نمونه‌ای از آن در جامعه سیبا شیخ خدر در حین ساخت جاده پیدا شد. اما وقتی از نهادهای مربوطه انتقاد می‌شود، آنها هم می‌گویند که تعداد ما کم است و گورهای دسته جمعی زیادی در سراسر عراق وجود دارد و گورهای دسته جمعی از زمان صدام هنوز در حال باز شدن است، بنابراین هنوز گورهای دسته جمعی زیادی در شنگال وجود خواهد داشت.
بین تعداد افراد مفقود شده و کسانی که در گورهای دسته جمعی هستند تفاوت زیادی وجود دارد
بر اساس اطلاعاتی که مردم شنگال یا افرادی که از قتل‌عام جان سالم به در برده‌اند، ممکن است در آینده نزدیک گورهای دسته جمعی جدیدی در شنگال پیدا شود، چون هر وجب از خاک شنگال حاوی افرادی هستند که به دست داعش کشته و به خاک سپرده شدند. به همین دلیل است که بین تعداد افرادی که سرنوشت آنها مشخص نیست و تعداد گورهای دسته جمعی تفاوت زیادی وجود دارد.
پ‌د‌ک بارها می‌خواست اسناد را مفقود کند
در سال ۲۰۱۹، حزب دمکرات کوردستان به طور غیرقانونی ۲ گور دسته جمعی را بین خانسور و سنون و منطقه بردیه گشود و بقایای آنها را به هولیر برد. گور دسته جمعی بین خانسور و سنون به صورت غیرقانونی و توسط نهادهای مرتبط با اقلیم کوردستان باز شد تا اینکه بتواند برخی از اسناد جرم زمان نسل‌کشی را از بین ببرد. پس از باز شدن این گور دسته جمعی و انتقال استخوان‌ها به هولیر، آنها را به قبرستان شرفالدین آورده و به خاک سپردند.
تاکنون مدارک شهادت آنها به خانواده‌هایشان داده نشده و حقوق قانونی و قانونی آنها ضایع شده است. همچنین در همان سال حزب دمکرات کوردستان اجساد ۲۴ ایزدی را از گور دسته جمعی بین موصل و هولیر در منطقه بردیه که گمان می‌رود از اهالی گوهبل باشند، خارج کرد و بدون اطلاع آنها را به هولیر برد.
در سال ۲۰۱۶،۲۰۱۷، زمانی که پیشمرگه‌های پ‌د‌ک در بسیاری از مناطق شنگال مستقر بودند، مزارعی را که گمان می‌کردند گورهای دسته جمعی در آنجا وجود دارد را آتش زدند.
