پژاک یک ضرورت تاریخی در روژهلات است چرا که بنیانگذاری پژاک پاسخی به خلاهای موجود اجتماعی از طرف احزاب سنتی، نقش دولت ایران در توطئه بین دولتی علیه رهبری و همچنین پاسخ به ایستادگی قهرمانانه خلق روژهلات در حمایت از رهبر آپو بود.
اگر بخواهیم ریشه های تاریخی بنیانگذاری پژاک را بررسی کنیم باید شرایطی که روژهلات کوردستان و ایران در آن زمان در آن قرار داشت را مورد بررسی قرار دهیم. دولت ایران در آن زمان در دست اصلاح طلبان بود. آنها شاید حدودی از آزادی‌های فردی لیبرالی را در داخل به مردم داده بودند اما در مورد حقوق ملت‌ها از جمله ملت کورد کمترین میزان چانه زنی را قائل بودند و بیشترین میزان آسیمیلاسیون را از طریق دستگاه های آموزشی و تبلیغاتی خود تحمیل می کردند. در منطقه هم پیوند منحوسی را با رژیم ترکیه به عنوان نماینده ی کشورهای غربی برقرار کرده بودند. همانطور که تاریخ از یاد نخواهد برد حافظ اسد زمانی تصمیم به اخراج رهبر آپو از خاک سوریه را عملی کرد که خرازی وزیر امور خارجه ی دولت اصلاحات به سوریه سفر کرده بود. این همدستی در توطئه نمی توانست از طرف جنبش آپویی بی پاسخ بماند.
از طرفی دیگر در روژهلات مقاومت به پایین ترین سطح خودش رسیده بود و رابطه ی احزاب با جامعه به طور کامل قطع شده بود و مسائلی به وجود آمده بود که در دایره ایدئولوژی های سنتی ملی و چپ گرایانه پاسخ داده نمیشد. یکی از این مسائلی که می‌توان گفت نقطه قوت اصلی جنبش آپویی در برابر احزاب سنتی بود بحث آزادی زن بود. رهبر آپو نه به شکل فرمالیته بلکه به صورت جدی مسائلی را در مورد حقوق زنان در جامعه و توانمند سازی آنان مطرح کرده بود که در جامعه‌ی روژهلات غریبه بود. کومله تا حدی به مشارکت زنان با الهام از مرام کمونیستی باور داشت اما به دلیل غالب بودن تفکر سنتی تا سطح نقش‌های محوری و رهبری به پیش نمی رفت. مسئله ی دیگری که شاید ناشی از توان نظامی اندک آنها بوده باشد و شاید هم تا حدودی ایدئولوژیک باشد تنها گذاشتن بخش های جنوبی روژهلات مانند کرماشان و ایلام و تمرکز سازماندهی در مناطق سورانی زبان بود. اما نکته اینجاست حتی اگر احزاب توان سازماندهی نداشته باشند یا نخواهند در آنجا سازماندهی کنند کلیت ملت کورد خود را یکپارچه می بینند. به همین خاطر است وقتی که رهبر آپو دستگیر شد تمام مناطق روژهلات قیام کردند. قیام روژهلات در پاسخ به دستگیری رهبر آپو شاید از دیگر پارچه های کوردستان حتی بالاتر بود اما چطور این اتفاق افتاد؟ اگر بخواهیم واقع بین باشیم پ.ک.ک فعالیت سیاسی و نظامی آنچنانی در روژهلات نداشت پس این مردم چطور به این صورت متحد و پر قدرت واکنش نشان دادند؟
جواب این سوال در این است که درست است که فعالیت آنچنانی تا آن زمان برای روژهلات شکل نگرفته بود اما ایدئولوژی که رهبر آپو طرح ریزی کرده بود چنان پاسخ گوی مسائل روز ملت کورد در تمام مناطق و امیدبخش بود که کسی خود را جدا از پ.ک.ک و رهبری حس نمی کرد. به همین خاطر است که می گوییم پژاک یک ضرورت تاریخی در روژهلات است چرا که بنیانگذاری پژاک پاسخی به خلاهای موجود اجتماعی از طرف احزاب سنتی، نقش دولت ایران در توطئه بین دولتی علیه رهبری و همچنین پاسخ به ایستادگی قهرمانانه خلق روژهلات در حمایت از رهبر آپو بود.
