تصویر

گفتگوی مفصل در بروکسل درباره قیام ۱۹۲۵

در دومین نشست کنفرانس بین‌المللی درباره قیام شیخ سعید که در شهر بروکسل پایتخت بروکسل برگزار می‌شود، به صورت مفصل درباره قیام شیخ سعید، ورای تاریخ‌نگاری رسمی بحث و گفتگو انجام شد.

مدیریت نشست دوم این کنفرانس که تحت عنوان «مقاومت شیخ سعید (جنبش ۱۹۲۵)» برگزار شد، برعهده دکتر سَدال اولوغان بود. در نشست نخست پژوهشگر کبری ساغِر ارائه‌ای تحت عنوان «دیدگاهی بین‌المللی به قیام شیخ سعید»، داشت.

کبری ساغر اعلام کرد که بازه زمانی ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۸، برهه‌ای است که نهادهای ملی کورد پیشرفت خود را آغاز کردند و افزود: «تمایزی میان نخبه‌های کورد در استانبول و رهبران دینی کوردستان وجود داشت. در حالیکه در اوایل مطالبات فرهنگی و اقتصادی ارجحیت داشتند، پس از پایان جنگ جهانی دوم مطالبات استقلال و جایگاه رسمی اولویت یافت.»

کبری ساغر تاکید کرد که با وجود به رسمیت شناخته شدن برخی از حقوق در پیمان سِور، اما کوردها در پیمان لوزان از تمامی حقوق خود محروم شدند و این وضعیت باعث شکل‌گیری مبارزات مسلحانه شد.

ساغر اعلام کرد که قیام با موتور محرکه محلی آغاز شد و کمبود اسناد در آرشیوهای انگلستان و فرانسه درباره این مقطع تأییدی بر این مدعا است. وی در ادامه سخنانش گفت که بر خلاف تلاش‌های دولت ترکیه برای نشان دادن این قیام به مثابه حرکتی با پشتیبانی خارجی، اسناد آرشیو آن دوران این ادعا را خنثی می‌کند. وی گفت که آلمانی‌ها گازهای سمی به ترکیه فروختند، از هواپیماهای فرانسوی استفاده شد و انگلستان نیز موضعی صریح در برابر کوردها گرفت.

مورخ و نویسنده محمود آکتورکَلی نیز در ارائه خود تحت عنوان «آرمان جنبش شیخ سعید و اعترافات سرباز قاسم»، اعلام کرد که این قیام از سوی جمعیت آزادی سازماندهی شد و شیخ سعید در محاکمه خود تاکید کرد که این قیام نه صرفا یک قیام دینی، بلکه قیامی نظامی و دیپلماتیک بوده است.

نویسنده و مورخ تحسین سَوَر اعلام کرد دولت ترکیه که پس از عثمانی‌ها شکل گرفت، بر اساس «ترک‌ بودن» تشکیل شد و کوردها در مقابل این اقدام در صدد تشکیل یک دولت مستقل برآمدند. وی با اشاره به تشکیل جمعیت آزادی و شخصیت‌های برجسته این قیام، گفت که این قیام از انگیزه‌های ملی‌گرایانه برخوردار بود.

نویسنده فَلات اوزسوی نیز در ارائه خود به ارزیابی تحولات میدانی و نقش شیخ سعید در مقدمات قیام و گسترش آن، پرداخت. اوزسوی تاکید کرد که مقاومت با استقبال گسترده مردم مواجه شد و این جنبش صرفا دینی نبود بلکه مطالبات سیاسی و ملی در آن مطرح شد.

در پایان پژوهشگر و نویسنده صالح جمال، در ارائه خود تحت عنوان «سطح خارجی جنبش ۱۹۲۵»، اسناد آرشیو انگلستان و فرانسه را مورد ارزیابی قرار داد. جمال به تشریح بازتاب این قیام در اخبار خارجی و تاثیرات آن در افکار عمومی بین‌المللی پرداخت.