پس از سخنرانی دولت باغچلی، رئیس حزب حرکت ملی‌گرا (م‌ه‌پ) در مجلس در اکتبر ۲۰۲۴، بحث‌هایی پیرامون روند جدیدی در مورد مسئله حل مسئله کورد شکل گرفت. به ویژه با «فراخوان صلح و جامعه دموکراتیک» که رهبر آپو در ۲۷ فوریه ایراد کرد، این بحث‌ها وارد مرحله جدیدی شد.

در ترکیه، پروفسور دکتر عزالدین اوندر، یکی از متخصصان اقتصاد مارکسیستی در مصاحبه با خبرگزاری فرات (ANF) ارزیابی کرد که روند جدید چگونه باید باشد و باید به چه نکاتی توجه شود.

«همبستگی در مجلس اول با مجلس دوم از بین رفت»

عزالدین اوندر با بیان اینکه مسئله اساسی قضیه کورد، نگرش انکار بوده که سال‌های طولانی ادامه یافته است، گفت: «این یک شروع ارزشمند است که این مسئله با نیت حل مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در این راه باید تلاش شود. امیدواریم که همه طرف‌ها گام‌های لازم را بردارند و با یک نتیجه مناسب و پایدار، هم برای صلح و آرامش در خاورمیانه و هم برای طرفین، دستاوردهای مهمی رقم بخورد.»

اوندر خاطرنشان کرد که پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، تمام جوامع وابسته به عثمانی دولت‌های خود را تاسیس کردند، اما خلق کورد خارج از این معیار باقی ماند و تصریح کرد که با تاسیس ترکیه، کوردها به حاشیه رانده شدند.

اوندر گفت: «اگر به روند گذشته توجه کنیم، خواهیم دید که خلق‌های ترک و کورد که در دوره امپراتوری بر مبنای خواهری-برادری زندگی می‌کردند، با تاسیس جمهوری، به جای سیستم مدیریت امپراتوری، سیستم مدیریت تک‌گرا و دولت-ملت مستقر شد. یعنی به دلیل اینکه اداره سیستم قبلی امکان‌پذیر نبود، مشکلات اجتماعی بروز کرد. با فروپاشی امپراتوری، تمام جوامع وابسته به امپراتوری دولت‌های خود را تاسیس کردند، خلق کورد خارج از این معیار باقی ماند، همچنین برای نجات کشور خود از اشغال و کسب استقلال، با درک شهروندی با تمام وجود تلاش کردند.»

اوندر اظهار داشت که همبستگی در مجلس اول پس از پیروزی در جنگ استقلال، در مجلس دوم به سمت «ملت ترک» تغییر یافت و سیستم ایالتی دوران عثمانی با جمهوری از بین رفت و این امر مشکلاتی را به همراه داشت.

اوندر در ادامه گفت: «در برخی موارد، دولت و مردم در مقابل یکدیگر قرار گرفتند. در کنار این مشکلات، مداخله برخی نیروهای خارجی، مشکلات جدی را در استقرار سیستم مدیریت تک‌گرا به همراه داشت. سیستم مدیریت تک‌گرا و مقاومت در برابر اقتدار مرکزی باعث شد که وظیفه دولت هر از گاهی استفاده از زور باشد و این امر دوستی میان خلق‌ها را از بین برد.»

پروفسور دکتر عزالدین اوندر با تاکید بر اینکه پس از گذار ترکیه به سیستم دولت تک‌گرا و دولت-ملت، دوستی میان خلق‌ها از بین رفت، گفت: «این جدایی در سطح توسعه متفاوت بود. در مناطق غربی که از نظر اقتصادی توسعه یافتند، مردم با هم کنار آمدند، در مناطقی که از نظر اقتصادی عقب نگه داشته شدند نیز این تفاوت خود را به طور ملموس نشان داد.»

«برای اینکه راه‌حل پایدار باشد، باید شرایط و ضوابطی ایجاد شود»

اوندر با بیان اینکه برای اینکه روند جدید پایدار و موفق باشد، باید شرایط و ضوابطی ایجاد شود، گفت: «به نظر من، موفقیت این دوره از روند حل مسئله به این شرایط و ضوابط بستگی دارد:

- هر دو طرف باید مشکلات و پیشنهادات راه‌حل را به طور ملموس برای مردم توضیح دهند و برای پذیرش عمومی تلاش کنند.

- برخی از مشکلات موجود با سیستم واحد و تک‌گرا قابل حل نیستند و با گذار به یک سیستم فدراتیو یا کنفدراتیو قابل حل خواهند بود. بنابراین، ایجاد یک مدیریت جدید از این نوع باید به طور گسترده برنامه‌ریزی و برای مردم تشریح شود.

- در ایجاد مدیریت جدید، وحدت زبان یا مسائل مربوط به وحدت آموزش، به ویژه موضوع آموزش به زبان مادری باید حل شود و راهکارها و روش‌های آن تعیین گردد.

- در کشور ما که با تاخیر سرمایه‌دار شد، در ادغام سرمایه قدیمی باید رویکردی برابر با شهروندان اتخاذ شود و این امر باید به طور قانونی و اداری تضمین شود. جامعه و مدیریت در این زمینه باید گام‌های نمونه‌وار بردارند.

- در میان شهروندان، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌های منطقه‌ای یا زبانی، باید فضای توافق در میان بخش‌های عمومی و خصوصی ایجاد شود. در مورد زبان‌های مختلف، اگر مانند سوئیس توافق بهتری حاصل شود، یا با یک زبان دولت-ملت توافق صورت گیرد، این موضوع باید با شهامت پذیرفته شود، به همه محافل اطلاع‌رسانی شود و با قوانین تضمین گردد.»

اوندر خاطرنشان کرد که موفقیت این روند به این شرایط بستگی دارد که طرفین یکدیگر را فریب ندهند و تحت تاثیر و فشار امپریالیست‌ها قرار نگیرند.