پنجاه‌وچهار پیش در چنین روزی صمد بهرنگی معلم، منتقد  اجتماعی، مترجم، داستان نویس و پژوهشگر در رودخانه ارس به شکل مشکوکی غرق شد. اما با گذشت این همه سال صمد بهرنگی در حیطه ادبیات کودک و آموزگاری جاودانه است.

نهم شهریور در تاریخ ایران و ادبیات داستانی، روز تلخی است که در آن صمد بهرنگی، اسطوره بی‌نظیر معلمی و دوست صمیمی کودکان محروم، داستان نویس، مترجم، شاعر و محقق فولکلور آذربایجان که در حادثه‌ای تاثرانگیز در رود خروشان ارس جان خود را از دست داد.

صمد بهرنگی در ۲ تیر ماه ۱۳۱۸ در تبریز در خانواده‌ای کارگر زاده شد. او پس از گذراندن دوره دبیرستان در سال ۱۳۳۴ وارد دانشسرای مقدماتی تبریز شد که باب آشنایی با بهروز دهقانی را بر او گشود.

بعدها او با همکاری بهروز دهقانی به گردآوری ادبیات عامیانه آذربایجان پرداخت که دستاورد آن انتشار افسانه‌های آذربایجان و متل‌ها و چیستان‌ها است. بهرنگی پس از پایان دوره دانشسرا، همزمان با تحصیل در رشته زبان انگلیسی، آموزگار روستاهای آذربایجان شد.

کار با این دانش‌آموزان او را به این باور رساند که کتاب‌های درسی موجود، برای کودکان روستانشین آذری کارساز نیست. به این سبب به نگارش فارسی آموزی پرداخت که با تجربه‌های این کودکان همساز باشد.

کتاب او اگر چه به سبب سنگ‌اندازی‌های بسیار هرگز منتشر نشد اما او خود برای آموزش دانش‌آموزانش از آن بهره برد. از دیگر کارهای ارزشمند بهرنگی، برپایی کتابخانه‌های روستایی و ترویج کتابخوانی میان این کودکان بود.

صمد بهرنگی افزون بر آموزگاری، پژوهش و نوشتن مقاله در زمینه هنر و ادبیات زبان آذری، وضعیت روستاهای آذربایجان و نقد کتاب، برای کودکان داستان‌های بسیاری نوشت.

صمد با درک عمیق از قانون‌مندی‌های جامعه و مناسبات پوسیده حاکم بر ایران، به طرح ایده‌های خود در انطباق با شرایط ویژه‌ای که در بطن آن می‌زیست پرداخت و سرفصلی نو در ادبیات معاصر گشود. ظرافت و دقت او در بیان کلام، که همواره در قالب تمثیلات کودکانه عرضه ‌شده، بیانگر وسعت نظر و نوآوری او در طرح ایده‌هاست.

نقش‌آفرینان قصه‌هایش، هریک زبان حال وضعیت جامعه می‌گردند و آهنگ بیداری کلامش، خواب از دیده‌های بسته برمی‌گیرد.

او در ادبیات بزرگسال ترجمه‌هایی از ترکی استانبولی به فارسی و از فارسی به ترکی آذربایجانی انجام داده است که می‌توان به برگردان شعرهایی از مهدی اخوان ثالث، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، و نیما یوشیج اشاره کرد.

معروفترین اثر او برای کودکان، ماهی سیاه کوچولو با تصویرگری فرشید مثقالی است که در سال ۱۳۴۷ چندین جوایز بین‌المللی را از آن خود کرد.

اما مرگ دلخراش و زودهنگام صمد بهرنگی بسیار پرحاشیه و تامل برانگیز بود که روز نهم شهریور سال ۴٧ در کرانه رود ارس اتفاق افتاد و در نهایت جسد بی‌جان او سه روز پس از این حادثه پیدا شد.

برادرش، اسد بهرنگی، به دلیل حوادث سال ۴۷ عوامل ساواک را مرتبط با مرگ صمد بهرنگی می‌داند.