جشنواره مستندساز (Documentarist) فرصت خوبی برای مستندهای ترکیه و کوردستان است و سالهاست در استانبول برگزار می‌شود. امسال نیز برای چهاردهمین بار اکران شد و مستندهای جدید زیادی در آن به نمایش درآمد. تاکنون مستندهایی را نمایش داده است که هیچ جشنواره‌ای این فیلم‌ها را نشان نداده و در حال انجام است. همچنین مستندهای خوبی را از سراسر جهان جمع می‌کند و هر ساله برنامه خود را تقویت می‌بخشد. ما با نجاتی سونمز، نویسنده، فیلمساز و رییس جشنواره مستندسازی، صحبت کردیم.

ایده برگزاری جشنواره مستندساز چگونه آغاز شد؟

شخصاً علاقه من به مستند از سال ۲۰۰۰ شروع شد. اما از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ من رشته سینمایی را می‌خواندم، می‌نوشتم و تماشا می‌کردم. اما مطمئناً اینها بیشتر فیلم‌هایی بودند که به صفحه نمایش می‌آمدند و من روزانه درمورد آنها مقاله می‌نوشتم. اما در سال ۲۰۰۰، می‌توانم بگویم که من بیشتر مستند می‌دیدم. تا آنجا که می‌توانم بگویم، من از فیلم‌های داستانی چشم پوشی کردم و مستندهای بیشتری را تماشا کردم و جشنواره‌ها را دنبال کردم. خودم هم ساخت مستند را شروع کردم. من و امل چلبی که او هم مدیر جشنواره مستندساز نیز هست، با هم یک مستند ساختیم. این عشق و علاقه به مستند انگیزه‌ای برای ما ایجاد کرد و ما پایه و اساس جشنواره مستندساز را گذاشتیم و نمایش مستند را نیز شروع کردیم.

نسل جدیدی نیز در ترکیه و سراسر جهان در حال ظهور بود و می‌خواست مستند بسازد. اما ما جایی برای نمایش این مستندها نداشتیم. این جشنواره برای همه ما لازم بود، بنابراین، این جشنواره ترتیب داده شد. از طریق جشنواره می‌خواستیم مستندهای مشهور جهان را بشناسیم و آنها را دنبال کنیم. با وجود این ما می‌خواستیم مستندهایمان را نشان دهیم و با دوستان و بینندگانمان بحث کنیم اما هیچ بستری برای نمایش فیلم های ما وجود نداشت. این جشنواره به عنوان یک ضرورت پدیدار شد. اولین مأموریت ما معرفی کارگردانان مشهور جهان، مستندها و نمایش فیلم‌هایشان بود. نگرانی اصلی ما این بود.

سپس اصرار ما ادامه یافت، چرا ادامه یافت؟ وقتی جشنواره‌ای را شروع می‌کنید دیگر نمی‌توانید تسلیم شوید و چنین چیزی در ترکیه وجود نداشت. به همین دلیل ما اصرار داریم هر سال این جشنواره را برگزار کنیم.

جشنواره امسال چگونه بود؟ ارزیابی شما از این جشنواره چیست؟

اکنون در ترکیه بیننده مستند وجود دارد و این به یک فرهنگ تبدیل شده است. تاکنون تجربه‌های زیادی داشته‌ایم. سال گذشته به دلیل همه‌گیری کرونا ما یک جشنواره آنلاین ایجاد کردیم، از سراسر جهان مشارکت داشت و بسیاری از مردم مستندها را تماشا می‌کردند. برای امسال نیز نمایش های آنلاین ساختیم، اما بیشتر تمرکز خود را روی نمایش‌های فیزیکی و نمایش‌های مستند در سالن گذاشتیم. برای مخاطبانی هم که فیلم را از دست داده بودند. ما یک بسته ساختیم، فیلم های قدیمی بصورت آنلاین و فیلم‌های جدید نیز بصورت حضوری به نمایش گذاشتیم. دو سال گذشته را مردم مجبور به ماندن داخل خانه‌هایشان بودند و بسیار اذیت می‌شدند، ما می‌خواستیم در جشنواره کمی استراحت کنیم و در سینماها فیلم ببینیم. این نیز یک ضرورت بود. ما جشنواره‌ها را هر سال در ماه ژوئن برگزار می‌کردیم اما به دلیل وضعیت همه‌گیری کرونا مجبور شدیم آن را در ماه ژوئیه برگزار کنیم. ما سالن‌های خود را با توجه به پروتکل‌های بهداشتی آماده کردیم.

مخاطبان امسال ما شاید اندک بودند، اما مخاطبان خوبی بودند و منجر به بحث‌های زیادی شدند. این در مصاحبه ها مکالمات با کیفیت و ارزشمندی پدیدار شد. چیزی که بیشتر از همه لذت بردیم این بود. کارگردانانی که از ترکیه در جشنواره شرکت کردند این مکالمات را شروع کردند و حضار نیز از آنها سوال کردند. ما همچنین مهمانانی از خارج از کشور داشتیم و به جشنواره ما پیوستند. در حد توان خود چندین فیلمساز را دعوت کردیم. یکی از آنها الیان راحب بود. این کارگردان برای اولین بار در جشنواره ما نیز حضور داشت. به طور کلی می‌توانم بگویم، امسال جشنواره علی‌رغم شرایط پاندمی همه چیز به خوبی و خوشی پیش رفت.

مضامین و موضوعات فیلم‌های مستند امسال چه بود؟

فیلم‌های مربوط به همه‌گیری تاکنون به این خوبی ساخته نشده است، فیلم هایی که به جشنواره آمده‌اند حتی در طول همه‌گیری ساخته شده‌اند. اما در حقیقت وقتی به آن فکر می‌کنیم، فیلم های زیادی در مورد بیماری‌های همه‌گیر وجود ندارد. چندین فیلم از ترکیه درباره پاندمی بود. یعنی نمی‌توان گفت موضوع مشترکی وجود داشته است.

اما در مستندهای خارجی می‌توان گفت، موضوعات جهانی بیش از مستند به یک موضوع تبدیل شده‌اند. اینکه چگونه کمپانی‌های بزرگ دنیا کارهای بدی در مورد انسان و طبیعت انجام داده‌اند، این موضوع به همه مستندها رنگ و لعاب داده است. به طور مشابه تغییرات آب و هوایی و پیامدهای آن، نتیجه سرمایه‌داری در جامعه ما که در مستندهای خارجی دیده‌ایم در واقع این مشکلات زمینه‌ساز پاندمی نیز شده است.

جشنواره مستندسازی چگونه پا برجا مانده است؟

این جشنواره با همکاری مردم روی پای خود ایستاده است. ساخت فیلم مستند با همکاری انجام می‌شود. بدون همکاری، کسی قادر به کار و ساخت مستندهای خوب نخواهد بود. افرادی که مستند می‌سازند توانایی پرداخت کامل هزینه‌های آن را ندارند. بسیاری از آنها در مشاغل مختلف کار می‌کنند و می‌خواهند فیلم‌های مستقلی بسازند. جشنواره ما نیز از همین منطق پیروی می‌کند. ما گروهی از دوستان داریم که داوطلبانه کار می‌کنند و این جشنواره با تلاش زیاد آنها امکان پذیر شده است. حتی اگر دوستان ما داوطلبانه کار کنند، ما هنوز به بودجه احتیاج داریم. به عنوان مثال، ما از این بودجه برای نویسندگی، ترجمه و کارهای دیگر استفاده می‌کنیم. اما در طول سال‌ها ما یاد گرفته‌ایم که چگونه مردم را دور هم جمع کنیم و کار کنیم.

مستندها را چطور نشان می‌دهید، آیا حامی مالی دارید؟

همانطور که گفتم متأسفانه ما نمی‌توانیم از اعتبارات بین‌المللی بهره‌مند شویم. اما برای مکان های نمایش، اسپانسرهایی پیدا می‌کنیم و با کمک آنها می‌توانیم فیلم‌ها را در سینماها نمایش دهیم. جدای از فضا، هزینه‌های دیگری نیز دارد. هر سال برخی از موسسات از ما حمایت می‌کنند و به لطف آنها می‌توانیم فیلم‌های خود را در مکان آنها نشان دهیم. البته مردم می‌خواهند گسترده‌تر شود، اما به دلیل فرصت‌های کم اقتصادی و کمبود بودجه نمی‌توانند رشد بیش از حدی داشته باشند.

چرا دولت از مستندها و جشنواره‌های مستندسازی حمایت نمی‌کند؟

از آنجا که برخی واقعیت‌ها را فاش می‌کند، مقامات از مستند می‌ترسند. زیرا این مستندها از سیستم انتقاد می‌کنند و مفاسد آنها را برملا می‌کنند و حقیقت را فاش می‌کنند. بنابراین مستندها سانسور می‌شوند و از برنامه‌های برخی جشنواره‌ها حذف می‌شوند. از محتوای آنها می‌ترسند و نمایش آنها را لغو می‌کنند. آنها با بهانه‌های جدید موانعی را ایجاد می‌کنند و این بهانه‌ها نیز در خدمت سانسور هستند و چهره دیگری از خود سانسور هستند. در این چند سال گذشته ما سانسور شده‌ایم و بسیاری از فیلم ها توقیف شده‌اند. بنابراین، هیچ کس بلافاصله از جشنواره مستندسازی حمایت نمی‌کند. در ترکیه همه جشنواره‌ها از طرف وزارت فرهنگ حمایت می‌شوند اما مستندسازی هنوز هیچ كمكی دریافت نكرده است، چند سال پیش یكبار کمک كوچكی داده اما هرگز بعد از آن خبری نشده است. جشنواره مستندسازی در کانون توجه قرار ندارد و نمی‌خواهند ما را ببیند.

انگیزه شما برای آینده جشنواره مستندسازی چیست و چه چیزهایی را به جشنواره اضافه خواهید کرد؟

هر ساله دوستان جوان به ما می‌پیوندند و این ما را بسیار خوشحال می‌کند. ما به لطف انگیزه آنها جشنواره را رهبری می‌کنیم و جشنواره ما بزرگتر و بزرگتر می‌شود و به ما نیرو می‌دهد که ما با این قدرت محتوای جشنواره را تقویت خواهیم کرد. امسال حدود ۱۵۰ مستند برای این جشنواره ثبت نام کردند که این حس امیدواری را در ما ایجاد می‌کند. یک خط تولید برای فیلم‌های مستند وجود دارد. من مطمئن هستم که سال‌های آینده جشنواره رشد بیشتری خواهد کرد.

داشتن جشنواره امسال این را به ما نشان داد و ما به آینده جشنواره امیدواریم. ما همچنین ماموریت دیگری را در جشنواره انجام خواهیم داد، برخی از فیلم‌های خوب که به جشنواره می‌آیند را می‌خواهیم به آنها کمک کنیم و در بهترین جشنواره‌های جهان نیز نمایش دهیم. کارگردانان به این کار نیاز دارند و ما می‌خواهیم این فرصت‌ها را برای کارگردانان ایجاد کنیم. در ترکیه هیچ کسی نیست که این مستندها را به نمایش بگذارد و اگر کارگردان‌ها بتوانند خودشان آنها را به جشنواره‌ها می‌فرستند. بنابراین، ما می‌خواهیم به آنها کمک کنیم و مستندهای آنها را به نمایش بگذاریم. چند سال است که ما می‌خواهیم این کار را انجام دهیم اما شانس ما کم بود. ما سیستمی را برای این کار تنظیم خواهیم کرد و با توجه به آن سیستم مستندها را به جشنواره‌های سراسر دنیا معرفی خواهیم کرد.

منبع: ozgurpolitika