رهبر آپو می‌خواهد گام‌های استراتژیک بردارد. اما برای پیشرفت روند، طرفین باید گام‌هایی مبتنی بر اعتماد متقابل بردارند. با این حال، آنکارا سیاست تعلل را دنبال می‌کند. در حالی که باید از تاریکی زبان منفی رهایی یافت و گام‌های جدی برداشت.
دولت باغچلی، رئیس کل حزب حرکت ملی، پس از ۲۶ سال، فراخوانی به رهبر آپو که در شرایط انزوای سنگین در امرالی به سر می‌برد، انجام داد. پس از این فراخوان، هیئت دم پارتی در چند ماه گذشته مجموعه‌ای از دیدارها را با رهبر آپو در امرالی انجام داد.
رهبر آپو در دیداری که در ۲۸ دسامبر با هیئت دم پارتی داشت، «بیانیه تحول دموکراتیک» ۷ ماده‌ای را در مورد حل مسئله کورد منتشر کرد. رهبر آپو با تاکید بر اینکه هنوز انزوای تحمیلی ادامه دارد، اظهار داشت که در صورت فراهم شدن شرایط مناسب، از قدرت نظری و عملی برای انتقال این روند از عرصه درگیری و خشونت به عرصه حقوقی و سیاسی برخوردار است.
رهبر آپو با بیان اینکه «حوادث غزه و سوریه نشان داده است که حل این مسئله که با مداخلات خارجی به یک معضل تبدیل شده است، دیگر قابل تعویق نیست. مشارکت و پیشنهادات اپوزیسیون برای به ثمر رساندن تلاشی متناسب با جدیت آن ارزشمند است. تمام این تلاش‌ها میهن را به سطح شایسته خود می‌رساند و در عین حال راهنمای ارزشمندی برای تحول دموکراتیک خواهد بود. اکنون زمان صلح، دموکراسی و خواهری-برادری برای ترکیه و منطقه است»، قدرت نظری و عملی خود را در راه‌حل دموکراتیک نشان داد.
فراخوان باغچلی و به دنبال آن اظهارات رهبر آپو، نه تنها برای مردم کورد و ترک، بلکه برای دولت‌های منطقه و قدرت‌های جهانی مرتبط با مسئله کورد نیز بازتاب گسترده‌ای داشت. این روند؛ همراه با نگرانی، خشم، ابهام و لفاظی‌های توخالی، در مرکز تحلیل‌ها و تفسیرهای بی‌پایان نیز قرار گرفت.
دلایل زیادی برای تلاش برای توسعه این روندی که توسط رهبر آپو به عنوان «تغییر، تحول و بازسازی» نامگذاری شده است، وجود دارد. قبل از هر چیز، جستجوی دولت ترکیه که در برابر شکست‌ناپذیری جنبش آزادی‌بخش کورد که شایستگی خود را ثابت کرده است، بی‌نتیجه مانده است، نقش اصلی را در این امر ایفا می‌کند. در عین حال، وجود مسئله حل‌نشده کورد نیز مستقیما با تحولات مقطعی مانند درگیری اسرائیل و فلسطین در منطقه و ژئوپلیتیک جدید سوریه مرتبط است.
بحث‌ها در مورد ترکیه که بر روی خط گسل تحولات سیاسی، نظامی و اقتصادی که تأثیرات تکان‌دهنده‌ای در منطقه و جهان ایجاد می‌کند، ایستاده است، در دو چارچوب اساسی شکل می‌گیرد:
۱- سیاست گسترش: کسانی که آرزوی اشغال، گسترش و تصرف سرزمین را دارند، سقوط دمشق را فرصتی برای گسترش ترکیه می‌دانند. به همین دلیل، به اردوغان «یاووز سلطان سلیم» امروزی می‌گویند. این سیاست گسترش که رویای اردوغان را که با روح نئوعثمانی عمل می‌کند و زمانی به عنوان «خلیفه جهان اسلام» دیده می‌شد، زینت می‌دهد، در چارچوب تحولات کنونی شکل می‌گیرد. کسانی که این دیدگاه را دارند، وجود مسئله کورد را انکار می‌کنند و طرفی هستند که می‌خواهند جنبش آزادی‌بخش کورد را سرکوب و نابود کنند.
۲- نگرانی از تجزیه و فروپاشی: در مقابل، کسانی نیز هستند که فکر می‌کنند سیاست گسترش و توسعه در واقع یک تله بزرگ است. به نظر آنها، «وقتی برای گرفتن این طعمه که بسیار جذاب به نظر می‌رسد، دست دراز می‌کنیم، تله روی ما بسته می‌شود و منجر به کوچک شدن ترکیه می‌شود.» این بخش که از اتفاقات عراق، سوریه و لیبی درس گرفته است، طرفی را تشکیل می‌دهد که می‌خواهد «پیشگام» مذاکرات با رهبر آپو در امرالی باشد.
علیرغم اختلافات نظر متفاوت در داخل دولت و دشواری‌های روند، رهبر آپو در اجرا و به نتیجه رساندن روند مصمم است.
تمایل ترکیه برای تبدیل شدن به یک قدرت جهانی
خب، تحولات منطقه چگونه بر ترکیه تأثیر می‌گذارد؟ آیا ترکیه واقعا مورد حمله قرار می‌گیرد یا در مسیر تبدیل شدن به یک قدرت جهانی پیش می‌رود؟ برای ترکیه، نگریستن به تحولات از هر دو منظر مفید است.
تأثیر و سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه
در سال‌های اخیر، دولت ترکیه برای ایجاد هژمونی منطقه‌ای و افزایش نفوذ خود در کشورهای مختلف، از گروه‌های اسلام‌گرای سیاسی و تبهکاران حمایت کرده است. در این چارچوب، با همکاری با سازمان‌های جهادی، سیاست‌هایی مانند تفرقه‌افکنی در جوامع و تقویت گروه‌های مشخص در برابر دیگران را دنبال کرده است. هدف نهایی آن، به قدرت رساندن افراد یا دولت‌های نزدیک به خود در این کشورها از طریق توافق‌های غیرقانونی و نامشروع و تثبیت نفوذ خود بوده است. کشورهای زیر را می‌توان به عنوان نمونه ذکر کرد:
۱. سودان:
در جریان بهار عربی، سودان در جولای ۲۰۱۱ به دو بخش تقسیم شد. سودان جنوبی با جدا شدن از سودان استقلال خود را اعلام کرد. از آن زمان، ترکیه حاکمیت خود را بر این کشور افزایش داده است. روسیه نیز با تأمین سلاح برای نیروهای پشتیبانی سریع و ارتش سودان در جنگ سودان، به این جنگ دامن می‌زند و به صورت دوگانه عمل می‌کند.
۲. لیبی:
پس از سرنگونی قذافی، جنگ‌های نیابتی آغاز شد. گروه‌های شبه‌نظامی در تلاش برای ایجاد مناطق تحت حاکمیت خود هستند. پس از انتخابات ۲۰۱۴، کشور از نظر سیاسی به دو بخش تقسیم شد:
دولت وحدت ملی مستقر در طرابلس: پایتخت طرابلس و غرب لیبی را کنترل می‌کند. توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته شده و توسط ترکیه و قطر حمایت می‌شود.
دولت مستقر در طبرق: شرق لیبی و منطقه سیرت را کنترل می‌کند. ارتش ژنرال حفتر توسط مصر، روسیه و امارات متحده عربی حمایت می‌شود.
۳. عراق:
از زمان اشغال آمریکا در سال ۲۰۰۳، اقتدار مرکزی خود را از دست داده است. با بی‌ثباتی سیاسی، اختلافات فرقه‌ای و مداخلات خارجی دست و پنجه نرم می‌کند.
دولت مرکزی (بغداد): بخش بزرگی از کشور را کنترل می‌کند. گروه‌های شبه‌نظامی شیعه تحت حمایت ایران بر دولت تأثیرگذار هستند.
حکومت اقلیم کوردستان: توسط ترکیه حمایت می‌شود. ترکیه پایگاه‌های نظامی متعددی در منطقه دارد.
گروه‌های سنی پراکنده هستند، اما به دنبال اتحاد هستند.
۴. سوریه:
واقعیت سیاسی جدیدی که پس از سرنگونی بشار اسد در ۸ دسامبر در سوریه پدید آمد، نه تنها در داخل کشور، بلکه در سطح منطقه‌ای و جهانی نیز دستور کارهای متعددی را به همراه داشت. از جمله این دستور کارها، پروژه خط لوله گاز طبیعی قطر-ترکیه است که در سال ۲۰۰۹ توسط اسد مسدود شد و به دلایل ژئوپلیتیکی کنار گذاشته شد.
یکی از اهداف اصلی ترکیه افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی خود در دریای مدیترانه و تبدیل شدن به مرکز انرژی اروپا است. آلپ‌آرسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی، با اشاره به اینکه توافقنامه جدیدی برای تعیین مرزهای دریایی با سوریه امضا خواهند کرد، در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۱۰ دسامبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که پروژه گاز قطر را مطرح خواهند کرد. هدف انتقال گاز قطر از طریق عربستان سعودی، اردن، سوریه و ترکیه به اروپا است. از این طریق، وابستگی به گاز روسیه کاهش خواهد یافت.
آنکارا در چارچوب رقابت شدید بین بازیگران منطقه‌ای، در تلاش برای ایجاد یک منطقه نفوذ جدید در شرق مدیترانه است. وضعیت جدید در سوریه، زمینه‌ای را برای مانورهای جدید ترکیه در منطقه فراهم می‌کند.
مجمع گاز شرق مدیترانه (EastMed) که در سال ۲۰۱۹ ایجاد شد، توافقنامه‌ای است که یونان و قبرس جنوبی را نیز شامل می‌شود. این توافقنامه در سال ۲۰۲۲ امضا شد. ترکیه که از این توافقنامه کنار گذاشته شده است، از سال ۲۰۱۹ با اقدام علیه همسایگان خود، به‌ویژه امضای توافقنامه تعیین مرزهای دریایی با لیبی، وارد عمل شده است. آنکارا بارها کشتی‌های تحقیقاتی لرزه‌ای را که تهدید به انجام عملیات اکتشاف منابع انرژی در مناطق داخل منطقه اقتصادی انحصاری (EEZ) قبرس جنوبی می‌کردند، به منطقه اعزام کرده است. ترکیه که بر این آب‌ها ادعای حق مالکیت می‌کند، حق قبرس جنوبی را به عنوان یک کشور جزیره‌ای برای داشتن یک EEZ فراتر از ۱۲ مایل دریایی به رسمیت نمی‌شناسد.
اسرائیل به عنوان یک رقیب سرسخت
با این حال، برخی ناظران اظهار می‌کنند که اسرائیل نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه را نمی‌پذیرد. به‌ویژه تأکید می‌شود که EastMed یک مرکز منطقه‌ای برای انرژی صادر شده به اروپا است. پروژه خط لوله که یونان، قبرس جنوبی، اسرائیل و ایتالیا را با هدف صادرات انرژی به اروپا به هم متصل می‌کند، برای اسرائیل ویژگی یک سلاح ژئوپلیتیکی مهم را دارد.
الای رتیگ، دانشمند علوم سیاسی در مقاله‌ای که توسط مرکز تحقیقات استراتژیک بگین-سادات (BESA)، یک اندیشکده مستقر در اسرائیل، منتشر شد، استدلال کرد که اهداف انرژی ترکیه در سوریه، برخی از اهداف اسرائیل را برای تبدیل شدن به بخشی از کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا بین اروپا و کشورهای خلیج فارس تضعیف خواهد کرد. با این حال، آنکارا مایل است در عملیات اکتشاف گاز طبیعی در شرق مدیترانه با اسرائیل همکاری کند. همچنین گفته می‌شود که تحولات جدید در منطقه پس از جنگ غزه می‌تواند به جای درگیری، به همکاری بیشتر بین کشورهای شرق مدیترانه و ترکیه منجر شود.
حمایت قدرت‌های جهانی: دولت اسد سرنگون شد
دولت اسد توسط احمد شرع، معروف به جولانی، بدون هیچ مقاومتی و با حمایت قدرت‌های جهانی سرنگون شد. گفته می‌شود که ترکیه در سرنگونی اسد بسیار مؤثر بوده و «سود» برده است. ایران (حزب‌الله) و روسیه زیر این آوار ماندند.
سوریه و کوردستان نقش کلیدی در تنظیم مجدد منطقه ایفا می‌کنند. تا زمانی که حاکمیت مستقیم بر سوریه و کوردستان برقرار نشود، هیچ‌کس نمی‌تواند خاورمیانه را تحت کنترل درآورد، قدرتمند شود و بر سایر قدرت‌ها تسلط یابد. ترکیه با این «پیش‌بینی» زودتر از همه کشورها به دمشق رفت. اردوغان از جولانی خواست که ذهنیت یک دولت، یک پرچم، یک ملت را عملی کند، کوردها در سیستم تازه تأسیس جایی نداشته باشند و همه مبارزان غیرسوری در ق‌س‌د از سوریه خارج شوند.
عربستان سعودی نمی‌خواهد فرصت‌های پیش‌آمده را به ترکیه واگذار کند
ترکیه بر اساس روابط دوستانه دیرینه خود با جولانی، مایل است در شکل‌دهی مجدد سوریه نقش داشته باشد و نمی‌خواهد فرصت‌های پیش‌آمده را به کشورهای دیگر واگذار کند. به همین دلیل، رفت و آمد آنکارا-دمشق سرعت گرفته است. با این حال، عربستان سعودی رقیب قدرتمند ترکیه است و نمی‌خواهد حوزه حاکمیت خود را به ترکیه واگذار کند. برنده این رقابت، عربستان سعودی است.
رویکرد عربستان سعودی به قدرت HTS و رقابت منطقه‌ای
عربستان سعودی به دولت مصر که نسبت به قدرت هیئت تحریر الشام (HTS) محتاطانه عمل می‌کرد، گفته است: «اگر فضا را خالی بگذاریم، ترکیه از طریق دولت جدید بر کل سوریه مسلط خواهد شد. در حالی که ما اعراب می‌توانیم با کمک به دولت HTS و کشاندن آن تا حد امکان به سمت خود، آن را رام کرده و از خطر خارج کنیم.»
در پانلی که در ۱۴ فوریه ۲۰۲۵ در کنفرانس امنیتی مونیخ برگزار شد، عبدالعزیز صقر، رئیس مرکز تحقیقات خلیج‌فارس، اندیشکده عربستان سعودی، اظهار داشت: «ما نمی‌خواهیم سوریه را همانطور که عراق را به ایران واگذار کردیم، به ترکیه واگذار کنیم.»
در این زمینه، سیاست‌های گسترش نئوعثمانی اردوغان نه تنها توسط کشورهای عربی، بلکه توسط قدرت‌های جهانی و کشورهای همسایه نیز با نگرانی و احتیاط مورد توجه قرار می‌گیرد.
جولانی، مهاجر سوری با تابعیت عربستان سعودی، کسی است که به خوبی از بافت سوریه آگاه است. او از حساسیت‌های کشورهای عربی خلیج و همسایه و قدرت‌های جهانی آگاه است. به همین دلیل، بدون اینکه روابط خود را با ترکیه قطع کند، تلاش می‌کند مستقیماً با کشورهای عربی ارتباط برقرار کند. جولانی با انجام اولین سفر خود به عربستان سعودی و سپس به ترکیه، پیام لازم را به افکار عمومی جهان منتقل کرد.
شاخ آفریقا و نفوذ ترکیه
کشورهایی مانند سومالی و اریتره در شاخ آفریقا به دلیل مداخلات خارجی و تنش‌های اتنیکی همچنان بی‌ثبات هستند. مشخص است که ترکیه نیز در این کشورها تلاش می‌کند با سوءاستفاده از فضای درگیری بین نیروهای متخاصم، قدرت کسب کند.
نشست G20 و توافقنامه انرژی با هند
در نشست سران G20 که در ۹-۱۰ سپتامبر ۲۰۲۳ در دهلی نو، پایتخت هند برگزار شد، تصمیمات مهمی در زمینه انرژی اتخاذ شد. یادداشت تفاهمی بین هند، ایالات متحده آمریکا، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، فرانسه، آلمان، ایتالیا و اتحادیه اروپا برای ایجاد «کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا» (IMEC) که هند را به خاورمیانه و اروپا متصل می‌کند، امضا شد.
ترکیه به کنار گذاشته شدن از این کریدور واکنش نشان داد. رجب طیب اردوغان در بازگشت از هند در اظهاراتی گفت: «کریدوری بدون ترکیه وجود نخواهد داشت. ترکیه یک پایگاه تولید و تجارت مهم است. مناسب‌ترین مسیر برای ترافیک از شرق به غرب باید از طریق ترکیه باشد.» وی همچنین اظهار داشت که کار بر روی پروژه جایگزین «مسیر توسعه» که از طریق عراق، قطر، ابوظبی و ترکیه به اروپا می‌رسد، ادامه دارد.
به طور خلاصه، بسیاری از کشورهای غنی از انرژی پس از رویدادهای «بهار عربی» که در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، در آستانه از دست دادن هویت ملی خود قرار گرفتند.
منابع انرژی و جنگ جهانی سوم
امروزه، جنگ جهانی سوم ناشی از جنگ تقسیم بین قدرت‌های جهانی با هدف تصاحب منابع انرژی و تامین امنیت خطوط انتقال انرژی است. مداخلات خارجی در این کشورها که از نظر منابع نفت و انرژی غنی هستند، به شدت ادامه دارد. ترکیه که مدعی قدرت جهانی شدن است، به شدت در این کشورها مداخله می‌کند و می‌خواهد جایگاه خود را در این معادله به دست آورد.
به عبارت دیگر، چه قدرت‌هایی که جنگ‌های نیابتی را در منطقه به راه می‌اندازند، چه دولت‌های مرتجع و سرکوبگر منطقه و چه بازیگران جهانی، همه در حال اتخاذ موضع مناسب برای روند جدید هستند و اتحادهای خود را بر این اساس شکل می‌دهند. هیچ طرفی بدون جایگزین نیست. همه آنها برنامه‌های A، B و C را در دست دارند. بنابراین، هر بازیگری در حال محاسبه برای عبور از این روند به سودآورترین شکل یا با کمترین ضرر است. ایران در برابر مداخلات اسرائیل و آمریکا به کوردها نیاز دارد. از سوی دیگر، اسرائیل به دلیل مشکلاتی که با دولت‌های عربی و ترک دارد، می‌خواهد با کوردها ارتباط برقرار کند.
رهبر آپو با پیگیری دقیق همه این تحولات، «بیانیه تحول دموکراتیک» را منتشر کرد که منافع مردم منطقه را نیز در نظر می‌گیرد. رهبر آپو با ارزیابی تحولات مقطعی، می‌خواهد بدون محدود شدن به قالب‌ها، گام‌های استراتژیک بردارد. اما برای پیشرفت روند و خاموش شدن سلاح‌ها، طرفین باید گام‌هایی مبتنی بر اعتماد متقابل بردارند. اما آنکارا در برداشتن گام بی‌میل است و سیاست تعلل را دنبال می‌کند. در حالی که باید از تاریکی زبان منفی رهایی یافت و گام‌های جدی برداشت.
از یک سو از کنار گذاشتن سلاح‌ها و انجام سیاست دموکراتیک صحبت می‌کنید و از سوی دیگر هر روز مردم کورد را با بمب‌های چند تنی بمباران می‌کنید. روزنامه‌نگاران را به قتل می‌رسانید، هزاران زندانی سیاسی را به گروگان می‌گیرید. اراده منتخبان را نادیده می‌گیرید و به جای آنها قیم منصوب می‌کنید. با گفتن «یا سلاح‌های خود را در زمین دفن می‌کنند یا با سلاح‌های خود دفن می‌شوند» از زبانی متکبرانه و برتر استفاده می‌کنید. این رویکردها و اظهارات برای هیچ کس سودی ندارد.
در حالی که اسرائیل در جنگ حماس صدها فلسطینی را در ازای هر اسیر آزاد می‌کند، در حملاتی که ارتش ترکیه در ۱۰ فوریه ۲۰۲۱ در منطقه گاره انجام داد، بیش از ده سرباز اسیر خود را به بهانه نگهداری اَرکان پک‌چَتین و آیدین گونَل، مدیران سازمان اطلاعات ترکیه (میت) که در سال ۲۰۱۷ در منطقه دوکان از توابع سلیمانیه توسط پ‌ک‌ک اسیر شده بودند، کشت. این ذهنیت به جای خاموش کردن خانه‌ای که در حال سوختن است، به افزودن هیزم به آتش ادامه می‌دهد.
زمان رهایی از جذابیت شر و جرم فرا رسیده است. یک راه‌حل چشمگیر و شایسته ستایش تنها با پارادایم تحول دموکراتیک رهبر آپو محقق خواهد شد. فقط کافی است با بنزین به مقابله با آتش نرویم.
