دومین روز از کنفرانس قیام ۱۹۲۵
کنفرانسی که به مناسبت صدمین سالگرد قیام شیخ سعید در بروکسل، پایتخت بلژیک برگزارشده است، وارد دومین روز خود شد.
تصویر
کنفرانس شیخ سعید
کنفرانسی که به مناسبت صدمین سالگرد مقاومت سال ۱۹۲۵ به رهبری شیخ سعید، که یک نقطه عطف تاریخی برای ملت کورد بود، برگزار شده است، در دومین روز خود ادامه دارد. در دومین روز کنفرانس، تاثیرات این مقاومت بر بخش‌های مختلف کوردستان، فرآیندهای مهاجرت و تبعید و تحولات اجتماعی و سیاسی پس از مقاومت مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
کنفرانس در روز دوم با چهارمین جلسه آغاز شد. کبری ساغر، ریاست جلسه را بر عهده داشت و پژوهشگر و نویسنده، محمد بایراک، سخنرانی‌ای با عنوان «طرح‌های اصلاحات شرق و بازتاب آن‌ها در زمان حال» ارائه داد. بایراک اظهار داشت: «اطلاعات و اسناد جدیدی در مورد قیام کوردها در سال ۱۹۲۵ کشف شده است. این اسناد نشان می‌دهند که دولت، برخلاف اظهارات رسمی خود، در برنامه‌های پنهانی‌اش رویکردی اقرارآمیز، سرکوبگرانه و انکارآمیز را اتخاذ کرده بود. بسیاری از حقایقی که آشکارا رد می‌شدند، در اسناد محرمانه پذیرفته شده‌اند. این وضعیت، ساختار دوگانه سیاست‌های دولتی ترکیه در قبال کوردها را آشکار می‌کند. با وجود اینکه ملت کورد یکی از قدیمی‌ترین خلق‌های این سرزمین است، از قرن نوزدهم تحت سیاست‌های سرکوب، تبعید و آسیمیلاسیون قرار گرفته است. سازمان‌دهی‌های مدرن کوردها با کمیته استقلال کورد-ارمنی در درسیم در سال ۱۸۶۵ آغاز شد و با انجمن عزمی خلق کورد در سال ۱۹۰۱ ادامه یافت. تا سال ۱۹۲۱، حدود ۲۰ سازمان دموکراتیک کورد تاسیس شد. این سازمان‌ها فعالیت‌های فرهنگی-آموزشی و سیاسی انجام می‌دادند. در آن دوره ۱۵ نشریه به زبان کوردی منتشر شد.
کادرهای اتحاد و ترقی، اسناد جعلی، کتاب‌های ساختگی و گزارش‌های دستکاری شده تهیه کردند. تاریخ، هویت و موجودیت کوردها با اسناد رسمی و ساختگی انکار شد. در این اسناد، کوردها 'عنصر تهدید' تعریف می‌شوند و اقدامات پیشگیرانه علیه آن‌ها شامل تبعید، نابودی فرهنگی و روش‌های آسیمیلاسیون است. با این دوره، سیاست 'پاکسازی اتنیکی-باورداشتی' گام به گام اجرا شد. این سیاست دولت جدید ترکیه بود. مدیریت کمالیست نیز آن را اجرا کرد. هدف دولت روشن بود، ایجاد یک دولت ترک‌گرا. در راس گزارش‌هایی که این فرآیند را آماده کردند، طلعت پاشا و اطرافیان او قرار دارند. در این راستا، ضیا گوک‌آلپ مامور شد. تهیه کتاب‌های ساختگی که تاریخ کوردها را تحریف می‌کردند، آن‌ها را تحقیر می‌کردند و ادعا می‌کردند که کوردها اصلیت ندارند. هدف، نادیده گرفتن هویت کورد و محو تاریخ آن بود. این اطلاعات جعلی و اتهامات، در دوره رژیم کمالیست به یک سیاست عملی تبدیل شد. این دیگر یک برنامه‌ریزی دولتی بود. اقداماتی مانند تبعید جمعیت کورد، جابجایی آن‌ها، محرومیت از آموزش و ممنوعیت زبانشان به طور سیستماتیک به اجرا درآمد. در جلسات مجلس مورخ ۱۰ فوریه ۱۹۲۱، خودمختاری کوردستان به طور فشرده مورد بحث قرار گرفت. در اینجا، پیش‌نویس قانونی در مورد اعطای خودمختاری به کوردستان به مجلس ارائه می‌شود. اما امروز که به صورت‌جلسات مجلس نگاه می‌کنیم، صورت‌جلسات مربوط به آن دوره، به ویژه، حذف شده‌اند و انگار هیچ چیز مورد بحث قرار نگرفته است. در حالی که بین مدیریت کمالیست و برخی از نمایندگان کورد مذاکرات پنهانی صورت گرفته بود.»
دکتر ابراهیم ملازاده سخنرانی‌ای در مورد «تاثیرات سیاسی و اجتماعی قیام شیخ سعید در باشور کوردستان» ارائه داد. ملازاده تاکید کرد که اگرچه قیام شیخ سعید در باشور کوردستان واکنش مستقیم و بزرگی ایجاد نکرد، اما تاثیر سیاسی، اجتماعی و معنوی قدرتمندی داشت. ملازاده گفت که شیخ سعید از اعضای طریقت نقشبندیه و یک رهبر روحانی بود و به دلیل نفوذ قدرتمند این طریقت در باشور کوردستان، تاثیر عمیقی بر جامعه گذاشت. ملازاده اظهار داشت که اساس این قیام بر حفظ هویت و آزادی کورد و ایده تاسیس کوردستان استوار بود و افزود: «در آن دوره، می‌توان گفت که مرزهای جنوبی (ترکیه) در طول قیام بسته شده بود. شرایط ارتباطی مانند امروز نبود. به همین دلیل، مشارکت مستقیمی از باشور وجود نداشت و حتی اگر احتمالی برای مشارکت وجود داشت، سرکوب زودهنگام قیام نیز مؤثر بود. اما پس از قیام، بسیاری از نمایندگان برجسته کورد به باشور کوردستان آمدند. می‌توان گفت که تجربیات و اندوخته‌های سیاسی آن‌ها در اینجا تاثیر جدی در باشور گذاشت. در شکل‌گیری سیاست کورد در اینجا نیز تاثیرگذار بود.»
دکتر آزاد حاجی آقایی نیز سخنرانی‌ای با عنوان «جنبش کورد در روژهلات کوردستان بین گذشته و آینده: قیام شیخ سعید» ارائه داد. آقایی به توسعه جنبش‌های سیاسی و فرهنگی کورد در اوایل دهه ۱۹۰۰ در استانبول و تاثیرات این فرآیند بر روژهلات کوردستان پرداخت. آقایی اظهار داشت که در آن دوره بسیاری از روشنفکران و سیاستمداران کورد روژهلات به استانبول آمده و با سازمان‌ها و نشریات کوردی ارتباط برقرار کردند و گفت: «این تماس‌ها به طور جدی به توسعه جنبش سیاسی کورد کمک کرد. به ویژه فعالیت‌ها و نشریات مکتوب و جستجوهای سیاسی متمرکز بر استانبول-باشور کوردستان، هم روژهلات کوردستان را متحول کرد و هم به شکل‌گیری سیاست آن کمک کرد.»
آقایی با ذکر نمونه‌هایی از تاثیر توسعه سیاست کورد در استانبول بر روژهلات، که در دهه ۱۹۰۰ مرکز سیاست کورد در باکور کوردستان بود، اظهار داشت که شواهد مستقیمی در مورد ارتباط روژهلات با قیام شیخ سعید محدود است، اما یک روزنامه روسی در آن زمان خبری منتشر کرده بود که کوردهای ساکن منطقه آذربایجان ایران (استان اورمیه) برای شرکت در این قیام در حال آماده‌سازی بودند. آقایی با اشاره به اینکه سیاستمداران و مبارزانی که پس از قیام از باکور به روژهلات تبعید شدند، در تاسیس جمهوری کورد مهاباد نیز مؤثر بودند، گفت که در نشریه‌ای که در دوره جمهوری مهاباد منتشر شد، با ستایش فراوان از شیخ سعید یاد شده و از او حمایت شده است.»
حقوقدان و نویسنده، شورش درویش نیز سخنرانی‌ای با عنوان «تاثیرات قیام ۱۹۲۵ بر کوردهای روژاوا و سوریه» ارائه داد. شورش درویش گفت: «به ویژه در دوره فرانسه، جمعیت (کانتون) جزیر و اطراف آن عمدتا کورد بودند. ایده تاسیس دولت نیز در آن زمان توسعه یافت. سیاستمداران تبعیدی که پس از قیام شیخ سعید به سوریه رفتند، نقش بزرگی در این تلاش‌ها داشتند. اما روابط دولت ترکیه با فرانسه تماما بر منطقه روژاوا متمرکز شد. سیاست عدم غالب شدن کوردها در شهرهای آن منطقه، به درخواست دولت ترکیه و توسط فرانسوی‌ها نیز اجرا شد. مشاهده می‌کنیم که به ویژه در حسکه، تلاش شد تا جمعیت کورد بیشتر در روستاها و شهرک‌ها نگه داشته شود. مرزها با دولت ترکیه در سال ۱۹۲۱ ترسیم شد، اما این فرآیند در سال‌های ۱۹۲۳ و ۱۹۲۵ به پایان رسید. در اینجا مشاهده می‌کنیم که مخالفت دولت ترکیه با کوردها باعث شد که فرانسوی‌ها نیز بر اساس منافع خود در امور کوردها دخالت کنند. در این فرآیند، سیاست‌های ویژه‌ای برای کوردها اعمال شد. تاثیر قیام شیخ سعید در روژاوا بسیار زیاد بود و همچنان ادامه دارد. بحث‌های سیاسی و تاسیس احزاب در آن دوره همواره حول این میراث شکل گرفت. حتی امروز نیز بسیاری از احزاب موجود تحت تاثیر بحث‌های آن دوره قرار دارند.»
