شبکه حقوق بشر کوردستان که هر ماه گزارشی از نقض حقوق بشر و وضعیت حقوقی مردم در روژهلات کوردستان را تهیه می‌کند، گزارش‌های سالیانه نیز منتشر می‌کند.

این شبکه گزارش سال ۱۴۰۳ را تهیه و منتشر کرد.

در ابتدای این گزارش آمده است: «جمهوری اسلامی ایران پس از مرگ ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور پیشین و از اعضای «هیئت مرگ» در کشتار زندانیان سیاسی تابستان ۱۳۶۷، در تلاش برای مهار بحران مشروعیت داخلی و تداوم تضعیف قدرت در عرصه بین‌الملل، با تأیید صلاحیت مسعود پزشکیان و با هدف افزایش مشارکت مردمی در انتخابات، کوشید چهره‌ای تازه از خود نشان دهد. با این حال، این تلاش‌ها به نتیجه نرسید. نگاهی به نرخ مشارکت رسمی ـ که همواره با دیده‌ تردید از سوی افکار عمومی نگریسته می‌شود ـ نشان می‌دهد که با وجود تبلیغات گسترده برای کشاندن مردم به پای صندوق‌های رأی، اکثریت جامعه انتخابات را تحریم کردند. در این میان، استان کردستان با مشارکت ۲۳ درصدی، پایین‌ترین نرخ مشارکت در کشور را ثبت کرد.

افزایش اعدام‌ها در ایران موجی از واکنش‌های منفی در میان افکار عمومی و نهادهای بین‌المللی برانگیخته است. در همین سال، کارزاری با عنوان «سه‌شنبه‌ها علیه اعدام» در برخی زندان‌های کشور شکل گرفت و همچنان ادامه دارد. همچنین خانواده‌های زندانیان جرایم «مواد مخدر» و زندانیان سیاسی چندین بار در اعتراض به اجرای احکام اعدام در برابر مجلس شورای اسلامی و زندان اوین تجمع کردند. گزارش اخیر گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر ایران نیز که در اسفند سال گذشته منتشر شد، با ابراز نگرانی نسبت به افزایش شمار اعدام‌ها، تاکید کرده است که بیشتر اعدام‌شدگان از اقلیت‌های کُرد و بلوچ بوده‌اند.»

در ادامه نیز به احکام اعدام صادره برای زندانیان سیاسی نیز اشاره شده و گفته شده است: «در این سال، پنج زندانی سیاسی کُرد به نام‌های پخشان عزیزی، وریشه مرادی، حمید حسین‌نژاد حیدرانلو، محراب عبدالله‌زاده و پژمان سلطانی به اعدام محکوم شدند و احکام دو نفر از آنان نیز با شتاب در دیوان عالی کشور تأیید شد. حمید حسین‌نژاد حیدرانلو در اواخر فروردین ۱۴۰۴ در ارومیه به صورت مخفیانه اعدام شد.

در ادامه سیاست‌های سرکوب‌گرایانه، جمهوری اسلامی فشارها بر فعالان و شهروندان کُرد در داخل کشور را افزایش داد و هم‌زمان حملات موشکی به اقلیم کردستان عراق را از سر گرفت. در این سال، مرحله نخست توافق امنیتی سه‌جانبه میان ایران، عراق و اقلیم کردستان به اجرا درآمد و شماری از خانواده‌های وابسته به شاخه‌های مختلف حزب کومله از منطقه زرگویز به کمپ جدیدی در منطقه سورداش منتقل شدند. در همین حال، با بالا گرفتن تنش میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، چهار شهروند کُرد با اتهام «جاسوسی برای اسرائیل» به اعدام محکوم شدند.»

از سوی دیگر در این گزارش آمده که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از سال ۱۳۸۶ پروژه میلیتاریزه‌کردن کوردستان را شدت بخشیده، در این سال نیز به ساخت پایگاه‌های نظامی و جاده‌کشی در کوهستان‌های «شاهو» و «کوسالان» در استان سنه ادامه داده است.

گزارش همچنان به دومین سالگرد «انقلاب ژن، ژیان، آزادی» نیز اشاره کرده و کنش‌های سال گذشته در این راستا را به این شکل توضیح داده است: «در دومین سالگرد خیزش 'ژن ژیان ئازادی' و قتل حکومتی ژینا امینی، با انتشار فراخوان‌هایی از سوی احزاب کُرد و نهادهای مدنی، اعتصاب گسترده‌ای در بسیاری از شهرهای کردستان برگزار شد. این اعتصاب‌ها در حالی صورت گرفت که نهادهای امنیتی با احضار، تهدید و فشار بر فعالان مدنی و اصناف کوشیدند مانع برگزاری آن شوند. با این حال، تصاویر و ویدیوهای منتشرشده حاکی از آن‌اند که در روز ۲۵ شهریور ۱۴۰۳، بخش بزرگی از بازارهای کردستان در اعتصاب بود. '

همچنین به وضعیت کولبران نیز پرداخته شده که آمده است: «براساس آمارهای رسمی، استان‌های کردستان، ایلام و کرمانشاه همچنان دارای بیشترین میزان فقر و محرومیت در سطح کشور هستند. بخش زیادی از ساکنان این مناطق به‌ویژه در نواحی مرزی، به دلیل نبود زیرساخت‌های صنعتی و تجاری مناسب، به کولبری روی آورده‌اند. حکومت، به‌جای ارائه راه‌حل‌های اقتصادی یا ایجاد مشاغل جایگزین، همچنان با سیاست‌های خشونت‌آمیز به سرکوب و کشتار سیستماتیک کولبران ادامه می‌دهد.»

آمار سالیانه وضعیت در این گزارش بطور نظام‌مند به شرح زیر آمده است:

«بازداشت‌‌ها

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۵۱۴ شهروند و کنشگر کُرد در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، تهران و خراسان رضوی توسط نیروهای امنیتی یا نهادهای قضایی جمهوری اسلامی ایران به دلایل سیاسی بازداشت شدند. بیشترین بازداشت‌ها در استان‌های آذربایجان غربی و کردستان صورت گرفته است. در میان بازداشت‌شدگان، ۱۰ کودک، ۵ روحانی و فعال اهل سنت، ۷ شهروند و فعال یارسان و ۱۸ عضو خانواده‌های دادخواه که عزیزان‌شان توسط جمهوری اسلامی ایران کشته شده‌اند، حضور دارند.

اگرچه تعدادی از بازداشت‌شدگان پس از مدتی با قرار وثیقه آزاد شده‌اند، اما شماری دیگر همچنان در بازداشت به سر می‌برند و برخی نیز برای گذراندن دوره محکومیت خود به زندان منتقل شده‌اند.

احکام

در سال ۱۴۰۳، برای دست‌کم ۹۳ شهروند و کنشگر کُرد به اتهامات سیاسی توسط دادگاه‌های انقلاب اسلامی و کیفری در استان‌های مختلف، احکام اعدام، حبس تعزیری و تعلیقی، شلاق، تبعید، جریمه نقدی و… صادر یا در دادگاه‌های تجدیدنظر و دیوان عالی کشور تایید شده است.

در این سال، بیشترین احکام از سوی دادگاه‌های کیفری و انقلاب استان‌های آذربایجان غربی و کردستان صادر شده است.

زندانیان سیاسی و عقیدتی کُرد در خطر اعدام

در حال حاضر ۱۰ شهروند و فعال سیاسی کُرد با احکام اعدام در حبس به سر می‌برند و دست کم هفت نفر دیگر نیز در خطر صدور حکم اعدام قرار دارند. این افراد که تعدادی از آنها در جریان اعتراضات و خیزش‌ «ژن ژیان ئازادی» بازداشت شده‌اند، تحت شرایطی ناعادلانه، شامل محرومیت از وکیل تعیینی، شکنجه‌های شدید جسمی و روانی، و دادگاه‌های غیرمنصفانه، با احکام غیرانسانی اعدام مواجه شده‌اند. خانواده‌های این زندانیان و نهادهای حقوق بشری، نسبت به وضعیت بحرانی این افراد، خطر تأیید حکم اعدام و خطر اجرای احکام صادره هشدار داده و خواستار لغو این احکام و توجه فوری به شرایط بحرانی آن‌ها شده‌اند.

هفت زندانی سیاسی و عقیدتی کُرد به نام‌های پخشان عزیزی، وریشه مرادی، حاتم اوزدمیر، یوسف احمدی، محراب عبدالله‌زاده، سامان محمدی خیاره و پژمان سلطانی، که پیش‌تر توسط دادگاه انقلاب اسلامی در شهرهای تهران، ارومیه و سنندج به اتهام‌های «بغی»، «محاربه» و «قتل» به اعدام محکوم شده‌اند، هم‌اکنون در زندان‌های مرکزی ارومیه، سنندج، اوین و قزلحصار به سر می‌برند.

پرونده وریشه مرادی، محراب عبدالله‌زاده و پس از اعتراض به حکم، به دیوان عالی کشور ارجاع شده و در انتظار رسیدگی مجدد است. اما حکم اعدام پخشان عزیزی، حاتم اوزدمیر، یوسف احمدی و سامان محمدی خیاره در دیوان عالی کشور تأیید شده و خطر اجرای حکم آنها جدی است.

همچنین سه شهروند کُرد دیگر به نام‌های آزاد شجاعی، رسول احمد رسول و آدریس آلی، توسط دادگاه انقلاب اسلامی ارومیه به اتهام «جاسوسی برای اسرائیل» به اعدام محکوم شده‌اند و در زندان مرکزی ارومیه به سر می‌برند. پرونده این افراد به‌صورت ویژه در دیوان عالی کشور در حال بررسی است.

از سوی دیگر، دست‌کم هفت شهروند و فعال کُرد به نام‌های علی قاسمی، کاوه صالحی، رزگار بیگ‌زاده بابامیری، جوانمرد مام‌خسروی، محمد فرجی، رئوف شیخ‌معروفی و سلیمان ادهمی، که اکثر آن‌ها در جریان خیزش «ژن ژیان ئازادی» توسط نیروهای امنیتی در شهرهای سنندج و بوکان بازداشت شده‌اند، هم‌اکنون در زندان‌های مرکزی ارومیه و بوکان به سر می‌برند.

این افراد با اتهام‌های سنگین «بغی»، «افساد فی‌الارض» و «محاربه» مواجه شده‌اند. اتهام‌هایی که در کیفرخواست صادر شده علیه آنان ذکر شده است و نگرانی‌های جدی در خصوص احتمال صدور حکم اعدام برای آنها را افزایش داده است.

اعدام‌ها

شبکه حقوق بشر کردستان اجرای حکم اعدام ۱۲۰ زندانی در زندان‌های مختلف کشور را در سال ۱۴۰۳ گزارش و تأیید کرده است. بیشترین اعدام‌ها در زندان قزلحصار کرج، زندان مرکزی ارومیه و کرمانشاه صورت گرفته است.

اتهامات ۶۴ نفر از این افراد جرایم مرتبط با «مواد مخدر»، ۴۸ نفر «قتل عمد» و ۴ نفر «تجاوز به عنف» بوده است. همچنین در این سال، ۳ زندانی سیاسی و عقیدتی کُرد به نام‌های انور خضری، خسرو بشارت و کامران شیخه به اتهام «افساد فی الارض» و رضا رسایی، شهروند کُرد یارسان و از بازداشت‌شدگان خیزش «ژن ژیان ئازادی» به اتهام «مباشرت در قتل» یک مقام امنیتی اعدام شدند.

کولبران

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۳۹ کولبر کُرد در مناطق مرزی استان‌های کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربی جان خود را از دست دادند. از این تعداد، ۲۷ نفر با تیراندازی نیروهای نظامی ایران و ۲ نفر در نتیجه سقوط از ارتفاع و سقوط در رودخانه در جریان تعقیب و گریز توسط این نیروها کشته شدند. علاوه بر این، ۴ نفر (از جمله یک کودک) به دلیل سرمازدگی، ۳ نفر بر اثر سقوط از ارتفاع، یک نفر بر اثر سقوط بهمن و ۲ نفر به دلیل ایست قلبی در حین کولبری جان خود را از دست دادند. در این سال، مرزهای شهرستان‌های بانه در استان کردستان و پاوه در استان کرمانشاه، هر یک با ۱۰ مورد و شهرستان سردشت در استان آذربایجان غربی با ۸ مورد، مرگ‌بارترین مناطق برای کولبران بودند.

همچنین، در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۱۱۰ کولبر (از جمله ۳ کودک) در مناطق مرزی استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه دچار مجروحیت و مصدومیت شدند. از این تعداد، ۹۸ نفر بر اثر تیراندازی یا ضرب‌وشتم توسط نیروهای نظامی ایران و ۲ مورد در حین تعقیب و گریز توسط این نیروها مجروح شدند. همچنین، ۷ نفر در اثر سقوط از ارتفاع و ۳ نفر به دلیل انفجار مین دچار مصدومیت و نقص عضو شدند. در این سال، شهرستان‌های پاوه در استان کرمانشاه و بانه در استان کردستان همچنان از خطرناک‌ترین مرزها برای کولبران به شمار می‌رفتند.

زن‌کشی

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۲۲ زن کُرد قربانی پدیده زن‌کشی شده‌اند که سه نفر از آنان کودکانی با سنین ۷، ۱۶ و ۱۷ سال و دو نفر دیگر قربانی «کودک‌همسری» بوده‌اند. همچنین در یک مورد، یک کودک ۲ ساله نیز همراه با مادرش جان باخته است.

در اغلب موارد، عاملان قتل از میان مردان عضو خانواده قربانیان بوده‌اند: ۱۳ زن به‌دست همسر، ۶ زن به‌دست پدر، ۲ زن توسط خواستگار و یک کودک ۷ ساله نیز توسط برادر دوستش به قتل رسیده‌اند. در یک مورد، قاتل پس از ارتکاب قتل، اقدام به خودکشی کرده است.

شیوه‌های قتل شامل ۷ مورد شلیک گلوله، ۷ مورد ضربات چاقو، ۳ مورد آتش‌سوزی عمدی، ۲ مورد ضربه به سر، یک مورد خفگی، یک مورد غرق‌شدن عمدی، و یک مورد تجاوز همراه با سوختگی و خوراندن دارو (در مورد کودک ۷ ساله) بوده است.

از نظر پراکندگی جغرافیایی، ۷ مورد در استان ایلام، ۵ مورد در استان کرمانشاه، ۴ مورد در استان کردستان، ۴ مورد در استان آذربایجان غربی، یک مورد در استان خراسان شمالی و یک مورد نیز که قربانی اهل ایلام بوده، در استان هرمزگان به وقوع پیوسته است.

قتل شهروندان

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۱۴ شهروند کُرد توسط نیروهای نظامی ایران و ترکیه در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و تهران کشته شدند. از این تعداد ۷ نفر با تیراندازی نیروهای انتظامی و ۵ نفر با تیراندازی نیروهای مرزبانی ایران و همچنین ۲ نفر در نتیجه بمباران پهبادی ارتش ترکیه جان باختند.

مرگ در بازداشتگاه‌ها و زندان‌ها

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم دو زندانی کُرد در زندان جان خود را از دست دادند. کیانوش ولدبیگی، که به اتهام جرایم مرتبط با «مواد مخدر» زندانی بود، در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ در زندان قزل‌حصار کرج، به‌دلیل عدم رسیدگی پزشکی و تعلل در انتقال به بیمارستان جان باخت.

کامران کاظمی، دیگر زندانی کُرد که با اتهام «سرقت» در بازداشتگاه پلیس آگاهی ارومیه نگهداری می‌شد، در اسفند ۱۴۰۳ جان خود را از دست داد. در حالی‌که مسئولان این نهاد انتظامی علت مرگ او را «خودکشی» اعلام کرده‌اند، شماری از بازداشت‌شدگان هم‌زمان با او تأکید کرده‌اند که مرگ وی در نتیجه شکنجه توسط مأموران در بازداشتگاه بوده است.

انفجار مین

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۵ نفر در اثر انفجار مین در استان‌های ایلام، کرمانشاه، آذربایجان غربی، و کردستان جان باختند و دست‌کم ۸ نفر دیگر دچار مجروحیت شدید یا قطع عضو شدند.

بخشی از این مین‌ها و مهمات جنگی از دوران جنگ ایران و عراق و حملات نظامی جمهوری اسلامی به کردستان در دهه ۶۰ شمسی باقی مانده‌اند. بخش دیگری نیز طی سال‌های اخیر در مانورهای نظامی جمهوری اسلامی ایران و به‌ منظور مقابله با حضور اعضای احزاب اپوزیسیون کُرد در این مناطق کارگزاری شده‌اند.

پناهجویان

در سال ۱۴۰۳، دست‌کم ۱۳ پناهجوی کُرد در مسیر رسیدن به کشورهای اروپای غربی جان خود را از دست دادند. ۱۱ نفر از این افراد در حادثه غرق شدن قایق در آب‌های ایتالیا جان باختند و ۲ نفر دیگر بر اثر تیراندازی یک مهاجم در اردوگاه پناهجویان «دانکرک» در شمال فرانسه کشته شدند.

درگیری‌های مسلحانه نیروهای جمهوری اسلامی با احزاب اپوزیسیون کُرد

در سال ۱۴۰۳، چندین درگیری بین سپاه پاسداران و احزاب اپوزیسیون کُرد در مناطق مختلف کردستان ایران رخ داد:

۱۹ تیر ۱۴۰۳: نیروهای سپاه در روستای «تاژاندره» اشنویه در استان آذربایجان غربی با اعضای یک حزب کُرد درگیر شدند که در نتیجه، دست‌کم یک نفر کشته و یک نفر زخمی بازداشت شد.

۲۹ شهریور ۱۴۰۳: ریبوار کریمیان، مسئول نظامی حزب کومله زحمتکشان کردستان، در کمین سپاه پاسدارن در نزدیکی روستای «پیرانە کۆن» مریوان در استان کردستان کشته شد.

۱ آبان ۱۴۰۳: در درگیری میان سپاه پاسداران و اعضای حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) در روستای «دیوزناو» سروآباد در استان کردستان، یک نیروی سپاه به نام محمد احمدپور کشته و سه نفر زخمی شدند.

۹ آبان ۱۴۰۳: سپاه پاسداران اعلام کرد طی عملیاتی پیچیده، یکی از اعضای یک حزب کُرد را کشته و دو نفر دیگر را بازداشت کرده است. حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) تأیید کرد که مولان رستمی، عضو این حزب، در این عملیات کشته شده است.

مجازات قطع عضو

در سال ۱۴۰۳، حکم قطع چهار انگشت دست راست شهاب تیموری و مهرداد تیموری، دو برادر زندانی اهل سرپل‌ذهاب استان کرمانشاه، در زندان مرکزی ارومیه اجرا شد. این دو نفر پس از چند ساعت بستری شدن در بیمارستان، به بخش پذیرش زندان بازگردانده شدند.

در حال حاضر، دست‌کم پنج زندانی دیگر در زندان مرکزی ارومیه، به نام‌های هادی رستمی، مهدی شرفیان، مهدی شاهیوند، کسری کرمی و مرتضی اسماعیلیان، با خطر اجرای حکم قطع عضو مواجه هستند.

محیط زیست

اسماعیل کریمی، فعال محیط زیست و کارمند اداره منابع طبیعی کامیاران، که در ۱ مرداد ۱۴۰۳ حین مهار آتش‌سوزی در مراتع «کانیشه» این شهرستان دچار سوختگی شدید شده بود، در ۳ مرداد بر اثر سوختگی بیش از ۸۰ درصد در بیمارستان جان باخت.»