در دوران جنگ سرد، ایالات متحده آمریکا «طرح کمربند سبز» را علیه اتحاد جماهیر شوروی به اجرا گذاشت. این استراتژی منجر به افزایش قدرت جهانی سازمان‌های جهادی رادیکال با تکیه بر منابع مذهبی شد. این سازمان‌های جهادی نقش اساسی در فروپاشی و تضعیف دولت‌ها در خاورمیانه ایفا کردند. طالبان در افغانستان به قدرت رسید، در حالی که هیئت تحریرالشام در سوریه حکومت را در دمشق به دست گرفت.

دوره اول: جنگ سرد و ظهور القاعده

زنجیره حوادثی که امروز را شکل می‌دهد، در سال ۱۹۷۹ آغاز شد. در آن سال، اتحاد جماهیر شوروی، به درخواست دولت وقت افغانستان، نیروی نظامی به افغانستان فرستاد. برژینسکی، مشاور جیمی کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا، می‌گوید: «ما عملیات مخفیانه را برای کمک به شورشیان حداقل ۶ ماه قبل از اشغال شوروی آغاز کرده بودیم. به یاد دارم که در گزارشی که به رئیس جمهور کارتر ارائه کردم، اشاره کردم که می‌توانیم ویتنام خود را به اتحاد جماهیر شوروی تقدیم کنیم.»

رونالد ریگان رئیس جمهور وقت آمریکا، در ۶ فوریه ۱۹۸۳ «جنگجویان آزادی افغانستان» را در دفتر خود به حضور پذیرفت. پس از فروپاشی شوروی، همان ایالات متحده آمریکا، این بار علیه مجاهدینی که خود آموزش داده و مسلح کرده بود، وارد جنگ شد. القاعده به رهبری اسامه بن لادن، با یک دستور کار ضد کمونیستی ایجاد و بزرگ شده بود. این سازمان به نماد بین‌المللی جهاد جهانی تبدیل می‌شد.

حملات ۱۱ سپتامبر، البته، نقطه عطف بزرگی بود. ایالات متحده آمریکا با مشارکت انگلیس، پس از آن جنگ علیه رادیکالیسم را در افغانستان و عراق آغاز ‌کرد. سازمان‌های جهادی رادیکال نیز به طور همزمان در سراسر جهان گسترش یافتند.

ابو مصعب الزرقاوی اردنی در دهه ۱۹۹۰، خط خشونت القاعده را به بعد رادیکال‌تری رساند. سازمان توحید و جهاد به ریاست زرقاوی، در عراق و اردن فعالیت می‌کرد. این سازمان بعدها به عنوان پدر داعش شناخته شد. گروه تحت ریاست زرقاوی به این ترتیب پایه‌های القاعده عراق را گذاشت.

زرقاوی در سال ۲۰۰۶ در نزدیکی شهر بعقوبه به همراه معاونش در حمله هوایی آمریکا کشته شد. پس از کشته شدن وی در عملیات آمریکا، ابو عمر بغدادی به ریاست سازمان رسید. بغدادی، ایده دولت اسلامی را مطرح کرد.

دوره دوم: بهار عربی و ظهور داعش

پس از آن، ریاست به ابوبکر بغدادی محول شد و در سال ۲۰۱۱، شروع به گسترش به سمت شرق سوریه کرد. القاعده عراق، در سال ۲۰۱۳، نام خود را به دولت اسلامی عراق و شام (داعش) تغییر داد. داعش با اشغال بخش‌های وسیعی از خاک عراق و سوریه، در سال ۲۰۱۴ خلافت اسلامی را اعلام کرد. در این زمان، به نیرویی حدود ۵۰ هزار نفر رسیده بود. هنگامی که داعش، با تشویق و حمایت ترکیه، به جای دمشق به کوبانی روی آورد، با مقاومت کوردها مواجه شد. این مقاومت، بازتاب زیادی در جهان داشت و ایالات متحده آمریکا حملات هوایی علیه داعش را آغاز کرد. به این ترتیب، نیروهای سوریه دموکراتیک (ق‌س‌د) به رهبری یگان‌های مدافع خلق (ی‌پ‌گ) و یگان‌های مدافع زنان (ی‌پ‌ژ) تشکیل شد. ائتلاف بین‌المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا و ق‌س‌د، تمام مناطق تحت اشغال داعش را آزاد کردند.

دوره سوم: جدایی جولانی از داعش و القاعده

ابو محمد الجولانی، در سال ۲۰۱۱، از عراق به سوریه فرستاده شد و مأمور به تشکیل جبهه النصره شد. جبهه النصره که در ابتدا به عنوان شاخه القاعده در سوریه فعالیت می‌کرد، به سرعت تحت سرکردگی جولانی قدرت گرفت. این ساختار جدید در کمتر از یک سال بیش از ۵۰۰ حمله بمب‌گذاری انجام داد و موجی از خشونت وحشتناک به راه انداخت.

جولانی، در سال ۲۰۱۳، با ابوبکر البغدادی، رئیس داعش، دچار اختلاف شد. اساس این اختلاف، تمرکز بیشتر جبهه النصره بر استراتژی متمرکز بر سوریه در مقابل اهداف جهادی جهانی داعش بود. جولانی از داعش جدا شد و وفاداری خود را به القاعده اعلام کرد. او یک تشکیلات مستقل جبهه النصره در سوریه را ادامه داد. در سال ۲۰۱۶، جولانی اعلام کرد که جبهه النصره روابط خود را با القاعده قطع کرده است و با این حرکت، سازمان را دوباره شکل داد. وی اعلام کرد که جبهه النصره را منحل کرده و به جای آن، تحت نام هیئت تحریرالشام (HTS) که به تازگی تأسیس شده و هیچ ارتباطی با هیچ ساختار خارجی ندارد، به فعالیت خود ادامه خواهند داد.

این اقدام بخشی از استراتژی جولانی برای فرار از اتهامات ترور جهانی بود. HTS ظاهراً روابط خود را با سرکردگی القاعده در افغانستان به طور کامل قطع کرد و مبارزه علیه رژیم در شمال غرب سوریه را در اولویت قرار داد. اگرچه این جدایی توسط ایمن الظواهری، رئیس القاعده، مورد انتقاد قرار گرفت، جولانی استدلال کرد که شرایط محلی چنین تغییری را ضروری کرده است.

جولانی با این استراتژی، یک دولت محلی در ادلب تشکیل داد. او با ساختن نمونه اولیه تشکیلات خود، حمله حلب را سازماندهی کرد. به شکلی غیرمنتظره، این حمله منجر به تصرف قدرت در دمشق با تأیید و حمایت نیروهای بین‌المللی شد.

دوره چهارم: فروپاشی داعش

آخرین رئیس داعش، ابوبکر بغدادی، در سال ۲۰۱۹ در عملیات آمریکا و ق‌س‌د کشته شد. حدود ۷۰ هزار جهادی رادیکال و خانواده‌های آنها که امروز در اردوگاه هول حضور دارند، پتانسیل ایجاد موج جدیدی از خشونت را دارند. ق‌س‌د که اردوگاه هول را تحت کنترل دارد، به دلیل حملات ترکیه، در تأمین کامل اقدامات امنیتی لازم با مشکل مواجه است. حملات ترکیه به منطقه به توسعه و سازماندهی مجدد داعش کمک می‌کند.