حملات به آرامگاه‌های برخودان سَردَمه در شهبا و آرامگاه شهدا در منبج پس از تخریب آرامگاه‌های شهدا در جریان اشغال عفرین، در حالی که طبق قوانین بین‌المللی جنایت جنگی محسوب می‌شوند، اما در سطح بین‌المللی در برابر این جنایات سکوت شده است.
مزارهای عزیزان برای هر ملتی نمادی از دلبستگی و احترام بی‌پایان است. قبرستان‌ها علاوه بر حمل آثار گذشته، خاطراتی از آینده را نیز در خود جای می‌دهند. این مکان‌ها برای مردم بخشی از اندوه، عشق و فقدان آنهاست. وقتی به تاریخ مردم جهان نگاه می‌کنیم، به ویژه سیاست‌های دولت-ملت‌ها و دیکتاتورها، همیشه بر اساس جنگ‌های ویرانگر علیه حقوقی بوده است که می‌خواهند فرهنگ و هویت خود را حفظ کنند. به عنوان مثال، هنگامی که نسل‌کشی یهودیان، ارامنه، چرکس‌ها، ایزدی‌ها، علوی‌ها و پونتوس‌ها انجام شد، ابتدا کتاب‌های مقدس، معابد، آیین‌ها و مکان‌ها از بین رفتند. مردم در طول تاریخ شاهد سختی‌ها و جنگ‌های بسیاری بوده‌اند.
در این دوره که نسل‌کشی‌ها ادامه دارد و دولت-ملت‌ها شمشیر نسل‌کشی را بر فراز سر کوردها می‌چرخانند، حملات به ارزش‌های معنوی و اماکن مقدس کوردها نیز به طور فزاینده‌ای ادامه یافته است. در جغرافیایی که از باکور کوردستان تا روژاوای کوردستان امتداد دارد، مزار کسانی که عزیزان خود را از دست داده‌اند، به نمادی از هویت ملی، مقاومت و حافظه جمعی تبدیل شده است. حملات دولت ترکیه و تبهکارانش به این مناطق مقدس، نه تنها یک تخریب فیزیکی، بلکه به یک حمله سیستماتیک علیه حافظه فرهنگی، ارزش‌های معنوی و هویت یک ملت تبدیل شده است.
از زمان انقلاب روژاوا که در ۱۹ ژوئیه ۲۰۱۲ در کوبانی آغاز شد، دولت اشغالگر ترکیه و تبهکاران تحت فرمانش، در سرزمین‌هایی که اشغال کرده‌اند، ابتدا آرامگاه‌هایی را که ارزش‌های مشترک مردم در آنها زنده نگه داشته می‌شد، هدف قرار دادند. به ویژه در عفرین که در ۱۸ مارس ۲۰۱۸ اشغال شد، (۲۵۸) آرامگاه مانند شهید رفیق، شهید سَیدو و شهید آوِستا خابور وجود داشت. در عفرین که توسط دولت ترکیه و تبهکارانش اشغال شده بود، آرامگاه شهید رفیق که ۵۶۸ پیکر شهید در آن قرار داشت، در سال ۲۰۲۰ توسط اشغالگران تخریب و خانه استعماری بر روی آن ساخته شد. به همین ترتیب، آرامگاه شهید سیدو که ۱۷۳ پیکر شهید در آن قرار داشت، در سال ۲۰۱۸ در حالی که حملات اشغالگرانه ادامه داشت، توسط هواپیماهای جنگی بمباران شد.
آرامگاه شهید آوستا خابور که در سال ۲۰۱۸ در فضای جنگی عفرین ساخته شده بود، ۲۸۸ پیکر شهید را در خود جای داده بود. اما توسط اشغالگران به بازار خرید و فروش دام تبدیل شد. پیکر شهدا به دلیل اشغال و حملات شدید در سال ۲۰۱۸ نتوانستند در آرامگاه شهید آوستا خابور که در همان سال ساخته شده بود، دفن شوند. به همین دلیل، یک آرامگاه موقت در ۱۳ مارس ۲۰۱۸ در مرکز عفرین ساخته شد. اما ۷۳ پیکر شهید موجود در این آرامگاه توسط تبهکاران دولت اشغالگر ترکیه از محل دفن خود بیرون آورده شدند و سرنوشت پیکر شهدا هنوز مشخص نیست. پس از اشغال عفرین در ۱۸ مارس ۲۰۱۸، مردم عفرین که مجبور به مهاجرت به شهبا شدند، در شهبا نیز برای شهدای خود آرامگاهی ساختند.
در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۴، پس از سرنگونی رژیم بعث، مرحله جدیدی در سوریه آغاز شد. حمله از حلب و استقرار HTS در دمشق، زمینه را برای حملات دولت ترکیه و تبهکارانش موسوم به SNA به اداره خودمدیریتی دموکراتیک شمال و شرق سوریه فراهم کرد. همراه با حملات نسل‌کشی به ویژه به مناطق شهبا، تل‌رفعت، منبج و نوبل زهرا، حملاتی نیز به اماکن مقدس مردم انجام شد.
در شهرستان احراز در شهبا، ۲۰۸ پیکر شهید در آرامگاهی به نام برخودانا سَردَمه (مقاومت دوران) قرار داشت. این آرامگاه نیز توسط تبهکاران دولت اشغالگر ترکیه تخریب شد. سنگ مزارهای شهدا تخریب و عکس‌هایشان پاره شد. در آرامگاه شهید زوزان آمانوس که در سال ۲۰۲۴ در شهرستان فافین از توابع شهبا ساخته شده بود، ۵۱ پیکر شهید وجود داشت. اما سرنوشت این آرامگاه در حال حاضر مشخص نیست.
از سوی دیگر، پس از اشغال منبج توسط دولت ترکیه و تبهکارانش در ۶ دسامبر ۲۰۲۴، عکس‌های شهدای ق‌س‌د، ی‌پ‌گ و ی‌پ‌ژ که روی دیوار موزه شهدا در منبج آویزان شده بود، پاره و زیر پا گذاشته شد. در همان زمان، به مزارهای آرامگاه منبج که ۴۰۰ پیکر شهید در آن قرار داشت، حمله شد و آرامگاه تخریب شد.
هنگامی که نمونه‌های مشابه از تاریخ جهان بررسی می‌شود، دیده می‌شود که این نوع حملات اغلب در دوره‌های جنگ و اشغال تکرار می‌شوند.
جنگ جهانی دوم و هولوکاست: در مناطق تحت اشغال نازی‌ها، به ویژه گورستان‌های یهودیان به شدت تخریب شدند. رژیم نازی نه تنها یهودیان، بلکه گورستان‌ها و بناهای یادبود متعلق به سوسیالیست‌ها، کمونیست‌ها و سایر گروه‌های مخالف را نیز هدف قرار داد.
جنگ بوسنی (۱۹۹۲-۱۹۹۵): در جریان درگیری‌ها در بوسنی و هرزگوین، به ویژه در منطقه سربرنیتسا، گورستان‌های متعلق به جامعه بوسنیایی‌ها به طور سیستماتیک مورد تخریب قرار گرفتند. دادگاه بین‌المللی کیفری، این گونه اقدامات را جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی توصیف کرد.
نسل‌کشی رواندا (۱۹۹۴): شبه‌نظامیان هوتو با حمله به گورستان‌های متعلق به جمعیت توتسی، تلاش کردند خاطرات رویدادهای گذشته را پاک کنند. این گونه حملات با واکنش شدید جامعه بین‌المللی مواجه شد.
اقدامات اسرائیل در سرزمین‌های فلسطینی: در جریان درگیری‌های اسرائیل و فلسطین، برخی از قبرستان‌های متعلق به فلسطینیان تخریب شدند و مشخص شد که این قبرستان‌ها برای پروژه‌های ساختمانی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
ترکیه: دیده‌بان عدالت مزوپوتامیا گزارشی درباره حملات به قبرستان‌های در کوردستان تهیه کرد. در این گزارش آمده است که بین ۱۷ سپتامبر ۲۰۱۵ تا ۴ آوریل ۲۰۲۰، ۱۲۲ حمله به قبرستان‌های کوردها انجام شده و در این حملات حداقل ۴ هزار و ۲۵۵ مزار تخریب شده است.
طبق این گزارش، ابعاد تخریب به شرح زیر است:
در شرنخ ۹۰۰ مزار به طور کامل تخریب و هزار و ۴۵۷ مزار تخریب شده است. در شهر آمد ۱۴۳ مزار به طور کامل تخریب شده است. در الح ۲۰۰ مزار بطور کامل تخریب و ۳۶۹ مزار تخریب شده است. در درسیم ۱۵۰ مزار بطور کامل تخریب و ۳ مزار تخریب شده است. در وان ۱۵۰ مزار به طور کامل تخریب و ۳ مزار تخریب شده است. در سِرت ۲۰۰ مزار تخریب شده است. در مردین ۲۳۲ مزار تخریب شده است. در رحا ۹ مزار بطور کامل تخریب و ۳ مزار تخریب شده است. در بدلیس ۲۶۷ مزار به طور کامل تخریب شده است. در جولمرگ ۵۴ مزار تخریب شده است. در موش ۲۷ مزار بطور کامل تخریب و ۸ مزار تخریب شده است. در چولیک ۸۰ مزار تخریب شده است.
در سال ۲۰۱۷، آرامگاه گارزان در بدلیس که ۲۸۲ پیکر گریلاهای ه‌پ‌گ و یژا استار در آن قرار داشت، تخریب شد. پیکر شهدا از خانواده‌ها ربوده شده و ۲۶۱ پیکر در زیر سنگ‌فرش پیاده‌رویی واقع در منطقه کیلیوس استانبول دفن شدند. در این روند، تمام آرامگاه‌هایی که پیکر گریلاهای ه‌پ‌گ و یژا استرا در آنها قرار داشت، تخریب شدند.
آرامگاهی که پیکر گریلاهای ه‌پ‌گ و یژا استار که در زمان‌های مختلف در کوه گابار شرنخ به شهادت رسیده بودند، در آن دفن شده بودند، در سال ۲۰۲۴ توسط سربازان و مزدوران تخریب شد. در این آرامگاه که در حومه روستای باسرت که در دهه ۹۰ به دلیل «امنیت» تخلیه شده بود و از توابع شرنخ بود، حدود ۱۰۰ سنگ مزار شکسته شد. این سنگ مزارها توسط سربازان و مزدوران با پتک خرد شدند. همچنین مشخص شد که در کنار مزارها، تعداد زیادی مزار خالی نیز وجود دارد.
سوریه: در جریان جنگ داخلی سوریه از سال ۲۰۱۱، داعش به طور مستقیم اماکن تاریخی و مذهبی را هدف قرار داد. در این روند، گورستان‌ها و اماکن مقدس مختلف مورد حمله قرار گرفتند. هیئت تحریرالشام (HTS)، یک گروه اسلام‌گرای تندرو که قوانین شریعت را تحمیل می‌کند، در دسامبر ۲۰۲۴ مقبره ابو عبدالله الحسینی، یکی از برجسته‌ترین امامان علوی را به آتش کشید. علاوه بر این، دولت جهادی HTS که رژیم بعث سوریه را سرنگون کرد، پس از سقوط دولت بشار اسد، مقبره حافظ اسد را به آتش کشید.
عراق: حرم حضرت حسین در کربلا، مکانی مقدس برای مسلمانان شیعه است. این حرم در طول تاریخ مورد حملات مختلفی قرار گرفته است. اولین حملات در دوره اموی آغاز شد و محل قبر تخریب و بنای ساخته شده بر روی آن نابود شد. پس از سال ۲۰۰۳، در جریان جنگ‌های عراق، برخی از حملات انتحاری و بمب‌گذاری علیه حرم حضرت حسین انجام شد. این حملات به سازه بالایی و اطراف حرم آسیب رساند.
قراردادهای بین‌المللی حقوق بشر
اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد (۱۹۴۸): این سند هدفش حفظ حرمت و احترام افراد است. بنابراین، آسیب رساندن به اماکن مقدس مانند گورستان‌ها با این اصول مغایرت دارد.
پیمان بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی سازمان ملل متحد: این پیمان اصل احترام به هویت هر فرد را می‌پذیرد.
دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC)
اساسنامه رم: این اساسنامه که در سال ۱۹۹۸ به تصویب رسید، اقداماتی مانند آسیب رساندن به گورستان‌ها را در زمره جرایم جدی از جمله جنایات جنگی، جنایات علیه بشریت و نسل‌کشی قرار می‌دهد.
کنوانسیون‌های لاهه
کنوانسیون لاهه (۱۹۰۷): این کنوانسیون که احترام به اموال فرهنگی در مناطق اشغالی را تضمین می‌کند، شامل حفاظت از مکان‌های دفن در طول جنگ نیز می‌شود.
کنوانسیون‌های مربوط به حفاظت از میراث فرهنگی
کنوانسیون ۱۹۸۰ در مورد حفاظت از میراث فرهنگی: این کنوانسیون اقدامات حفاظتی را برای گورستان‌ها و سایر دارایی‌های فرهنگی پیش‌بینی می‌کند.
قوانین ملی و محلی
بسیاری از کشورها قوانین خاصی را برای حفاظت از گورستان‌ها وضع کرده‌اند. این قوانین معمولاً مجازات‌های سنگینی را برای خرابکاری، غارت و سایر جرایم مشابه علیه گورستان‌ها پیش‌بینی می‌کنند. این قوانین بسته به کشور متفاوت هستند.
تحریم‌های کیفری
قانون جرایم جنگی: در چارچوب قوانین جنگی در بسیاری از کشورها، حملات به گورستان‌ها به عنوان جنایت جنگی در نظر گرفته می‌شود و مجازات آن بسیار سنگین است.
سازمان‌های بین‌المللی و گزارش‌ها
کنوانسیون‌های ژنو: در زمان جنگ و پس از آن، همه طرف‌ها موظف به احترام به اسرای جنگی، غیرنظامیان و میراث فرهنگی هستند.
یونسکو: برنامه‌های مختلفی را برای حفاظت از میراث فرهنگی توسعه داده است. گورستان‌ها به عنوان مناطق تاریخی و فرهنگی در نظر گرفته می‌شوند، بنابراین حفاظت از آنها در این زمینه مهم است.
تصمیمات و موارد نمونه
تخریب گورستان‌ها در جریان جنگ‌های یوگسلاوی: دادگاه کیفری بین‌المللی این گونه اقدامات را به عنوان جنایت جنگی در نظر گرفت.
حملات به گورستان‌ها در جریان نسل‌کشی ارامنه: در برابر چنین حوادثی، مراحل قانونی و روندهای محکومیت بین‌المللی در برخی کشورها رخ داد. کشورهایی مانند فرانسه، بسیاری از ایالت‌های ایالات متحده آمریکا، آلبانی، یونان، کانادا و سوئد حملات علیه گورستان‌های ارامنه را محکوم کردند.
به طور مشابه، حملات دولت ترکیه و تبهکارانش به آرامگاه‌های شهدا در عفرین، شهبا و منبج تحت اشغال نیز باید در چارچوب قوانین و تصمیمات بین‌المللی بررسی شود. جلوگیری از چنین حملاتی، ثبت آنها و پاسخگو کردن عاملان آنها ضروری است. از آنجا که آرامگاه‌ها نمادی از تاریخ و هویت ملت‌ها هستند، حفاظت از آنها ضروری است.
