با «بهار عربی» پس از سرنگونی حکومت حسنی مبارک، اخوان المسلمین به قدرت رسیدند، اما حکومت آنها در مصر چندان دوام نیاورد. پس از کودتای سیسی، روابط ترکیه و مصر بدتر شد. حزب حاکم عدالت و توسعه و اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای مدت طولانی از حمایت اخوان المسلمین در سیاست داخلی استفاده کرده و گفته‌اند که هرگز با عبدالفتاح السیسی ملاقات نخواهند کرد و همچنین مخالفان را به عنوان «حامیان سیسی» متهم کردند. اما اردوغان و حزب عدالت و توسعه چند روز پیش در ترکیه از رئیس جمهور سیسی استقبال کردند.

در قسمت دوم این مطلب ما به جستجوی ترکیه برای گاز در شرق مدیترانه که پس از وخامت روابط بین دو طرف آغاز شده است می‌پردازیم و موضوع لیبی را ارزیابی می‌کنیم.

قبل از تنش ترکیه با مصر، استراتژی سیاست خارجی تحت رهبری احمد داود اوغلو انجام می‌شد. احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه وقت، در مقاله خود با عنوان «سیاست صفر مشکل در عصر جدید» در مجله فارین پالیسی در ۲۱ مارس ۲۰۱۳، این استراتژی را به عنوان «صفر مشکل» تعریف کرد. وی در دوره جدید سیاست صفر مشکل را در مقاله خود اینگونه ارزیابی کرده است: 'به ویژه پس از آغاز به کار من در وزارت امور خارجه، ملاک «صفر مشکل با همسایگان» به معیار اساسی خارجی ترکیه تبدیل می‌شود.' در گفته این اقدام یک مدل ایده‌آل بود، اما نشان‌دهنده تغییر دیدگاه در سیاست خارجی ترکیه نیز بود. درگیری های مزمن با همسایگان دیگر در دستور کار سیاست خارجی ترکیه نیست...

سیاست خارجی تهاجمی

راهبرد داود اوغلو نتوانست مانع از تبدیل شدن ترکیه به یک مشکل در منطقه شود. داود اوغلو این را در سال ۲۰۱۳ نوشت اما در سال ۲۰۱۴ با مقامات ارشد از جمله هاکان فیدان مستشار میت درباره مداخله در سوریه جلسه داشت و فایل صوتی این نشست منتشر شد. در این فایل صوتی که حاوی اطلاعات مهمی در رابطه با جنگ سوریه بود، سخنان هاکان فیدان در ذهن مردم ماندگار شد: «ببینید، ببینید فرمانده من، اگر بهانه‌ای لازم باشد، من ۴ نفر را به طرف دیگر می‌فرستم، آنها را وادار به شلیک ۸ موشک در یک منطقه خالی می‌کنم. مسئله‌ای نیست. بهانه را می‌توان ایجاد کرد.» اینگونه خط جدیدی از سیاست خارجی تعریف شد که هاکان فیدان و میت در آن مشارکت فعال داشتند. هاکان فیدان که هم اکنون وزیر امور خارجه است، سازنده این خط بوده است.

با عملیات میت از لیبی تا قفقاز و سوریه، فیدان سهم بزرگی در تبدیل سیاست خارجی به کار اطلاعاتی داشت. انتصاب فیدان به عنوان وزیر امور خارجه نیز تکمیل کننده این سیاست بود. نفوذ فعال میت بر سیاست خارجی از روژاوا تا باشور کوردستان همچنان ادامه دارد.

بحران در شرق دریای مدیترانه

این تغییر دکترین در موضوع شرق مدیترانه و لیبی منعکس شده است. باید قبل از این استراتژی به حرکت اینجا توجه کرد. در شرق مدیترانه، ۳ توافقنامه در مورد منطقه اقتصادی منحصر (MEB) در سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۰۷، ۲۰۱۰ در چارچوب مرزهای دریایی بین مصر، اسرائیل، لبنان و قبرس امضا شد. ترکیه در سال ۲۰۱۱ این قرارداد را نپذیرفت و با شمال قبرس که آن را اشغال کرده بود، قرارداد امضا کرد. با تعمیق جنگ در سوریه، ترکیه هم اکنون برای انرژی به این مکان متمرکز شده است.

ذخایر هیدروکربنی که گفته می‌شود در شرق مدیترانه وجود دارد، بار دیگر ترکیه را به این منطقه جذب کرد. ادعا شده بود که حدود ۱۵ تا ۲۰ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی پیدا شده است و برای انرژی ترکیه تا ۵۷۲ سال کافی خواهد بود. در این زمینه، دولت با این درک عمل کرد که «این پروژه بدون ترکیه کار نخواهد کرد».

رویای «سرزمین آبی»

در این زمان ترکیه کشتی تحقیقاتی خود Oruç Reis را با مراسمی به دریای مدیترانه فرستاد اما موضوع فقط منطقه‌ای نبود. پس از پیوستن فرانسه به آن، بحران بیشتر شد. ترکیه که به توافقات بین‌المللی پایبند نبود، به طور مشخص کنوانسیون ۱۹۸۲ سازمان ملل متحد در مورد حقوق بین‌الملل دریاها را نقض کرد و به سطح جنگ با یونان رسید. «تئوری کشور آبی» ملی‌گراها توسط حزب عدالت و توسعه استفاده شد. این دکترین دریاسالار بازنشسته نیروی دریایی جَم گوردنیز سیاست ترکیه را در مورد دریای مدیترانه، دریای اژه، مرمره و دریای سیاه تعریف می‌کند. جیهات یایچی کسی بود که تئوری گوردنیز را مجسم کرد. در این پروژه ترکیه مسئولیت منابع آب و منابع دریایی را بر عهده دارد و قراردادهای بین‌المللی دریایی را به رسمیت نمی‌شناسد.

مسائل دولتی بسیاری در پس قرار گرفتن یونان و ترکیه علیه یکدیگر وجود داشت. یکی از آنها مصر بود. مصر که از سال ۲۰۱۳ با ترکیه در تنش بود، در ۶ آگوست ۲۰۲۰ قرارداد دریایی با یونان را امضا کرد و بیش از پیش درگیر این موضوع شد. با وجود فشار یونان، مصر منطقه دریایی میس و جزایر یونانی را به طور کامل نپذیرفت. این نیز به عنوان استراتژیک در قالب عدم وخامت بیشتر روابط با ترکیه تعبیر شد. همچنین در آن زمان اقداماتی برای عادی سازی بین مصر و ترکیه انجام شد، اما پس از امضای قرارداد ترکیه با لیبی، مصر این عادی سازی را لغو کرد.

مسئله لیبی

این وضعیت در شرق مدیترانه بود. در لیبی که در میانه درگیری داخلی قرار داشت، ترکیه نقش فعالی داشت. فیض السراج، رهبر دولت وفاق ملی لیبی که مورد حمایت حزب عدالت و توسعه بود، روابط خود با ترکیه را در موضوع شرق مدیترانه مدیریت کرد. توافقنامه هیدروکربنی که ترکیه با لیبی امضا کرد، بحران در شرق مدیترانه را احیا کرد. آمریکا، فرانسه، یونان، اتحادیه اروپا و مصر در مقابل این توافق ایستادند. بین سال‌های ۲۰۱۹-۲۰۲۰ تنش‌های نظامی بین مصر و ترکیه در لیبی وجود داشت.

مصر در مقابل سیاست نظامی و سیاسی ترکیه در لیبی، علیه نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه، همکاری خود را با یونان، فرانسه و کشورهای حوزه خلیج فارس تقویت کرد. این سیاست مصر تقویت بازیگران در شرق لیبی بود. اگرچه دو کشور برای منافع در شرق مدیترانه و لیبی با هم جنگیدند، اما وارد جنگ مستقیم نشدند و روند عادی سازی ادامه یافت.

بخش آخر: عادی سازی روابط مصر و ترکیه...