در کرکوک چه می‌گذرد؟
همه طرف‌هایی که روی کرکوک حساب می‌کنند، اجازه می‌دهند اتفاقات به صورت کنترل شده رخ دهند و مواضع خود را در درگیری‌ها تقویت کنند. این حادثه ممکن است به بغداد، موصل، تکریت و حویجه سرایت کند.
محاسبات بر کرکوک
در خاورمیانه یکی از سرچشمه‌های آشوب و جنگ که ۱۰۰ سال است ادامه دارد، با معاهده لوزان شکل گرفت. کرکوک که یکی از اهداف اصلی لوزان است، همچنان شاهد وقایع در چارچوب توافقاتی است که در آن روزها تعریف شده بود. تصمیماتی که در مورد کرکوک گرفته شد، در چارچوب اشغال امروز کوردستان بود. ترکیه، ایران، عراق و دیگر قدرت‌های منطقه‌ای که محاسبات و منافعی در منطقه دارند به تلاش برای نیل به اهداف خود پایان نداده‌اند.
از میثاق ملی تا «مناطق مورد مناقشه»
اهمیت کرکوک در منطقه و منابع زیرزمینی آن، قدرت‌های حاکم را بیش از پیش حریص می‌کند. در این میان ترکیه کشوری است که برنامه ریزی گسترده و دلایل تاریخی دارد. یکی از اهداف اصلی حرکت اشغالگران ارتش ترکیه از کوچکترین شهر باشور کوردستان تا مناطق حفاظتی مدیا، رویای مالکیت مجدد بر کرکوک است.
بر اساس دکترین میثاق ملی دولت ترکیه، کرکوک هسته اصلی سیاست الحاق است. آنکارا در تلاش است تا نئو عثمانی گرایی را در منطقه گسترش دهد. او جدای از سیاست‌هایی که در تمام منطقه اجرا می‌کند، با جنبش ترکمن‌های عراق در حال توسعه گام‌هایی خطرناک است.
مشکلاتی که در کرکوک در حال رخ دادن است منشأ خود را از این می‌گیرد: زمانی که عراق توسط آمریکا مورد حمله قرار گرفت، کرکوک به عنوان «سرزمین‌های مورد مناقشه» تعریف شد. یکی از اهداف اصلی قدرت‌های سلطه گر ایجاد مناطق درگیری در عراق و مداخله در منطقه است. با داشتن این سیاست، جایگاه خود در منطقه را تضمین می‌کنند.
داعش درگیر است
در سال ۲۰۱۴ داعش با ورود به عراق و سوریه، در خاورمیانه گسترانده شد. با این کار می‌خواستند که نقشه بسیاری از مناطق به ویژه کرکوک، بازطراحی شود. اما داعش از حدود و ماموریت تعریف شده فراتر رفت و خارج از سیاست‌های نیروهای بین المللی و منطقه‌ای عمل کرد. این وضعیت را پیچیده‌تر کرد. دولت ترکیه با داعش در تلاش بود تا کرکوک را فتح کند. اما مخالفت واقعی از سوی قدرت‌هایی مانند آمریکا و ایران وجود داشت. یعنی در آن شرایط، همه نیروها با دستور کار متفاوت وارد میدان شدند. پس از ۱۸ سال، انتخابات شورای شهر در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۳ برگزار شد و نتایج آن همچنان مورد مناقشه است. این نشان می‌دهد که انتخابات هنوز به نتیجه نرسیده است.
انتخابات برای اولین بار پس از سال ۲۰۰۵ برگزار شد
ی‌ن‌ک با کسب ۵ کرسی در انتخابات توانست حزب اول شود و به عنوان قوی‌ترین حزب کورد در کرکوک شناخته شود. با این حال، گروه‌ها و احزاب در شهر بر سر اجماع توافق نکردند و بنابراین استاندار انتخاب نشد. هیچ توافقی بر سر نامزد خاصی صورت نگرفت و یکی از بزرگترین دلایل آن این است که دولت ترکیه می‌خواهد اقلیت ترکمن‌ها را استاندار کرکوک کند.
بحث پیرامون استانداری بالا گرفته است
در کرکوک، یکی از کسانی که آتش اختلافات را شعله‌ورتر می‌کند، مهره میت، ارشد صالحی از ترکمن‌هاست. صالحی با بیان اینکه با حزب دمکرات کوردستان در این استان به توافق رسیده‌اند، اعلام کرد که در چارچوب این توافق، منصب استانداری یک سال در اختیار کوردها، یک سال ترکمن‌ها و یک سال در اختیار عرب‌ها قرار می‌گیرد. این اظهارات صالحی یکی از آرزوهای اساسی آنکارا است، نکته اصلی این است که احتمال تحقق این توافق چقدر است.
هیچ نهادی در شهر وجود ندارد که بتواند به تنهایی استاندار را تعیین کند. حتی اگر پ‌د‌ک با ترکمن‌ها و اعراب توافق کند، اگر ی‌ن‌ک مخالف این توافق باشد، برای تعیین استاندار کافی نخواهد بود.
پ‌د‌ک در پاسخ به فشاری که از سوی ی‌ن‌ک در انتخابات می‌بیند، با ترکمن‌ها توافق می‌کند. باید بدانیم که ترکمن‌ها در کرکوک دنباله‌رو م‌ه‌پ است.
جنگ قدرت ایران و ترکیه
در کرکوک جنگ بین دولت ترکیه و ایران بر سر استانداری و انتقال نفت کرکوک به ترکیه شدت گرفته است. دولت ترکیه خواهان تسلط ترکمن‌ها بر کرکوک است و در این زمینه انواع راه‌ها را امتحان می‌کند.
دولت ترکیه در تلاش است تا جمعیت ترکمن‌ها را در قلعه کرکوک، مرکز شهر و اطراف آن افزایش دهد، این به عنوان یک طرح برنامه ریزی شده در حال توسعه است. جدای از مکان‌های فوق، مدارس، بیمارستان‌ها، مناطق زندگی اجتماعی، مراکز خرید و بزرگراه‌ها و زیرساخت‌ها و تأسیسات بسیاری با سرمایه‌گذاری شرکت‌های ترکیه‌ای در حال ساخت هستند. به این ترتیب آنکارا تلاش می‌کند به هر طریقی در کرکوک مستقر شود. انتظار می‌رود در روند پیش رو، به طرح‌های مذکور در کرکوک اهمیت بیشتری دهند.
ایران نیز در حال برنامه ریزی برای حشد الشعبی است. در این زمینه اعضای حشد الشعبی در شهر کرکوک تعداد زیادی از منازل را اشغال کرده‌اند. این اقدام به عنوان تلاشی برای افزایش جمعیت شیعه در کرکوک تلقی می‌شود.
دادگاه فدرال عراق تحت نفوذ ایران است. از آنجایی که حزب دمکرات کوردستان بدون اجازه بغداد از طریق خط نفتی کرکوک-جیهان به ترکیه نفت می‌فروخت، سال گذشته دادگاه فدرال عراق این اقدام را غیرقانونی تشخیص داد و تصمیم به توقف فروش گرفت. بر این اساس، استقرار نیروهای حشدالشعبی توسط ایران در مسیر خط لوله کرکوک به موصل نیز همین پیام را دارد.
تنش کنترل شده
از سوی دیگر، اختلافات در این منطقه به دلیل پویایی و اهمیت کرکوک، زنده نگه داشته می‌شود. هم دولت مرکزی عراق، هم ی‌ن‌ک و هم دیگر احزاب سیاسی اجازه می‌دهند وقایع تحت کنترل اتفاق بیفتد، آنها همچنان تلاش دارند پایگاه خود را در مناطق درگیری تقویت کنند.
البته احتمال سرایت حوادث به بغداد، موصل، تکریت و حویجه نیز دور از ذهن نیست.
جنب و جوش در موصل
موصل نیز مانند کرکوک از اهمیت محوری برخوردار است. تحرکات روزهای آخر در موصل مربوط به همین درگیری‌های مذکور است. مشخص شده است که نیروی بزرگی به رهبری ارتش ترکیه در موصل مستقر است و گزارش شده که این نیروها متشکل از عناصر داعش هستند. ادعا شده است که داعش در پایگاه‌های دولت ترکیه در بعشیقه مستقر شده است و گزارش شده که در مقابل آن، نیروهای حشد شعبی نیز در اطراف موصل مستقر شده‌اند. همچنین یک نیروی امنیتی عراقی متشکل از ۲۵۰۰ نفر وارد شهر شده است. واضح است که تحولات موصل بسیاری از احزاب را وارد عمل کرده است.
جنب و جوش موصل حقایقی دیگر را در مورد تحولات اخیر نشان می‌دهد. جایی که نیروهای ائتلاف در عراق حضور دارند و این مناقشات بین بغداد و واشنگتن صورت می‌گیرد.
